دانستنی های سرطان

سه شنبه, 05 اسفند 1393 ساعت 00:00

تغذیه و رژیم غذایی مناسب برای کولستومی

کولستومی،نوعی عمل جراحی است که در طی آن جراح سوراخی در روده بزرگ ایجاد نموده و آن را به خارج شکم و سطح پوست شكم متصل می کند و بدین ترتیب مسیری برای خروج مواد زاید از بدن مهیا می شود. مواد زاید خارج شده در کیسه ای که به سوراخ ایجاد شده در سطح بدن متصل می شود جمع شده و به خارج تخلیه می گردند. انجام کولستومی ممکن است به علت شرایط پزشکی گوناگونی مانند برخی از انواع سرطانها (برداشتن بخشی یا تمام روده بزرگ)، آسیب یا و انسداد بخشی از روده بزرگ مورد نیاز باشد.


کولستومی ممکن است موقتی یا دائمی باشد و در بخشهای مختلف روده بزرگ انجام شود. مانند کولون بالا رونده (Ascending Colon)، عرضی (Transverce Colon)، پایین رونده (Decending Colon) و سیگمیویید. اگر چه کولستومی یک تغییر بدنی عمده برای بیمار است اما این فرآیند، هضم غذا و مسیر گوارشی را تا محل ا یجاد كولستومی تغییر نمی دهد و همچنان مانند قبل از این شرایط، غذا به طور طبیعی پس از جویدن و بلع، از مری به معده و سپس به روده باریک رفته و آنجا به روده بزرگ یا کولون سفر می کند. مدفوع در طی عبور از روده بزرگ ابتدا شل و مایع است و سپس کم کم آب ان جذب شده و سفت تر می شود.


پس از بهبود محل عمل جراحی کولستومی فرد می تواند به رژیم غذایی طبیعی خود برگردد البته باید نکاتی را رعایت نماید. رعایت توصیه های زیر می تواند به حفظ تغذیه سالم و مناسب و نیز کارکرد استومی مطلوب روده در افراد دارنده کولستومی کمک نماید:
1. رژیم غذایی شما معمولاًًً پس از جراحی، با یک رژیم کم فیبر یا شروع می شود و پس از 6 تا 8 هفته که ورم و التهاب روده کاهش یابد م یتوانید به رژیم غذایی معمول خود برگردید.
2. با ید غذایتان را کام.الً بجویید. مواد غذایی جامد را به قطعات کوچک ببرید تا بهتر جویده و تحمل شوند.
3. یک رژیم غذایی متنوع و متعادل داشته باشید. بسیار كمك كننده است تا ویتامینها، مواد معدنی، انرژی و سایر درشت مغذی های مواد غذایی نظیر پروتئین، کربوهیدرات و چربی مورد نیاز برای سلامت خود را به دست آوردید.
4. باید به تأثیر غذای مصرفی بر دستگاه گوارش و دفع خود دقت کنید. بهتر است هر غذای جدید را به تنهایی در یک زمان مشخص به برنامه غذایی تان اضافه کنید. شود تا اثر ان را بر دستگاه گوارش خود بررسی کنید. لیستی از غذاهایی که امتحان نموده اید داشته باشید و بنویسید که با مصرف هر کدام چه احساسی داشتید.
5. باید با فواصل منظم غذا خورده شود و وعده های غذایی اصلی و میان وعده ها را در زمان مشخص از شبانه روز میل کنید. عدم مصرف غذا و گرسنگی طولانی مدت بروز اسهال و تولید گاز را در دستگاه گوارش تان افزایش می دهد. در این شرایط وعده های غذایی کوچک (کم حجم) و مکرر می توانند مفید باشند.
6. عدم تحمل لاکتوز در بین بیماران شایع است. اگر پس از مصرف محصولات لبنی حالت نفخ، اسهال یا گاز برایتان ایجاد شد بهتر است به جای آ نها از شیر سویا یا شیر بدون لاکتوز استفاده کنید.
7. مصرف بزرگ ترین وعده غذایی در میانه روز ممکن است دفع مدفوع را در هنگام شب کاهش دهد و استراحت کامل در طول شب را برای بیمارتان آسانتر کند.
8. با ید از غذای ادویه دار، سرخ شده و سرشار از قندهای ساده (مانند: شکر، قند، عسل، مربا، ژله، نوشیدنی های شیرین، کیک، آبنبات، کلوچه ها، شیرینی ها و.) بپرهیزید. تمامی این مواد می توانند موجب اسهال شوند.
9. نوشیدن روزانه حدود 10 - 8 لیوان مایعات بسیار مفید و كمك كننده است. ممکن است زمانی که هوا گرم است یا هنگامی که بدنتان به دلیلی (مانند ورزش) آب بیش از حد از دست می دهد به مقدار بیشتری هم نیاز داشته باشید. کاهش حجم ادرار، پر رنگ شدن آن، تشنگی و خشکی دهان و پوست می توانند نشانه کم آبی باشند.
10 . غذاها را با ید با دهان بسته بجویید.
11 . مصرف آدامس می تواند موجب بلع هوا شده و تولید گاز را افزایش دهد .
12 . در شرا یط كولستومی غذا را نبا ید با آب قورت داد.
13 .صرف غذا در محیطی آرام و دلپذیر بسیار مفید است.
14 . برخی مواد غذایی ممکن است به خوبی تحمل نشوند و موجب ایجاد نفخ (گاز)، بوی زیاد، اسهال، یبوست یا انسداد سوراخ کولوستومی شوند. فهرست این غذاها، در جدول شماره یك 1 آمده است. البته ممکن است برای هر تمامی افراد این مشکلات ایجاد نشود.
15 . برخی مواد غذایی می توانند به کاهش و بهبود حالت اسهال، یبوست و کنترل بوی مدفوع کمک کنند، در جدول شماره 2 به آن ها اشاره شده است.

 

جدول شماره 1- مواد غذایی كه ممکن است به خوبی تحمل نشوند و موجب ایجاد نفخ (گاز)، بوی زیاد، اسهال، یبوست یا انسداد سوراخ کولوستومی شوند

 

جدول شماره 2- مواد غذایی که می توانند به کنترل اسهال، یبوست یا بوی مدفوع کمک کنند

 

مریم ظریف یگانه
کارشناس ارشد علوم تغذیه

 

منتشرشده در تغذیه

کمی به شکل ظاهری روده ها توجه کنید. شکل روده ها به آن صورت که در بدن قرار می گیرند شبیه ظاهر مغز هستند. این مفهوم در دیدگاه برخی روانکاوان دستمایه قرار گرفته تا با مقایسه وضعیت اجابت مزاج با کارکرد مغز فرد، شناختی از مسائل روانشناختی او ایجاد نمایند. به این ترتیب که کسانیکه دچار یبوست هستند و روزهای متمادی مواد زاید غذا را در روده های خود نگه می دارند همان هایی هستند که به عقاید و تجارب قدیمی و بعضا غیر کارآمد خود و یا خاطرات ناخوشایند می چسبند و آن ها را رها نم یکنند و با چسبیدن به گذشته اجازه تجربه لحظات و رهایی واقعی را از خود می گیرند.


از سوی دیگر کسانی که با هر بار غذا خوردن؛ در دفعات زیاد و به صورت افراطی اجابت مزاج می کنند، کسانی هستند که اجازه ادراک عمیق و تجربه واقعی وقایع و زندگی را از خود می گیرند. عجله دارند که زودتر همه چیز را رها کنند و از عمق یافتن تجارب دچار نگرانی می شود. در کنار این دو رویکرد افراطی در اجابت مزاج، دفع منظم و راحت روزانه مدفوع، به نظر برخی روانکاران حاصل فرصت دادن به مغز برای درک تجارب و عمق یافتن در آن ها و از سویی دست کشیدن از آن ها در زمان مقتضی است. در روانکاوی به اعتقاد این گروه، شیوه عملکرد روده ها با رابطه فرد با پول هم مرتبط دانسته می شود. افرادی که در خرج کردن پول خیلی خست به خرج می دهند احتمالاً دچار یبوست مزمن هستند و کسانی که بسیار بی پروا منابع مالی خود را از دست می دهند هم احتمالاً به طور معمول دچار اسهال هستند و به عبارتی هر دو گروهی که به طور افراطی با نگهداری یا خرج پول مشکل دارند در روده هایشان نیز درگیر مشکلند. به تجربه معلوم شده است ورشکستگی مالی، بدهکار بودن، طلبکار بودن، احساس خسران مالی و درگیری با مسائل مالی از ویژگی هایی است که در افراد مبتلا به سرطان روده بیشتر از سایر افراد دیده می شود.


شناخت عمیق و حقیقی خود سبب آگاهی از ضعف ها و ویژگی های ناخوشایند می گردد. لذا کسی که عمیقاً خود حقیقی اش را بشناسد در کنار اینکه می تواند از دوستی سالمی بهرمند گردد، از هرگونه خودخواهی و خودشیفتگی نیز دور خواهد شد زیرا دیدن و شناختن صفات یا ویژگی های غیر زیبای خود کمک می کند فرد از قضاوت دیگران و خودبرتر بینی دست بردارد. حال تصور کنید که در مسیر شناخت خود، انسدادی ایجاد گردد. یعنی فرد نتواند واقعیت خود را که شامل نقاط قوت و ضعف است بشناسد. در این صورت، شناختی ناقص و یک جانبه نسبت به خود خواهد داشت که نه تنها اصیل و عمیق نیست بلکه با سوگیری همراه است. شاید این ویژگی را بتوان “گیر کردن در خود”، نامید که شامل فقط خود را دیدن و ندیدن دیگران و نیازهای آن ها است. حاصل این موارد “دریافت کنندگی افراطی” خواهد بود. به صورتی که این افراد همه را موظف می دانند که یک سویه و بی توقع در مقابل آن ها دهنده باشند. این افراد، تمایلی به دهنده بودن، محبت کردن، داد و ستد عاطفی و انعطاف در روابط ندارند و انگار که همه موظفند و به این دنیا آمده اند که در خدمت آن ها باشند. حتی گاهی به صورتی افراطی و اغراق آمیز از اینکه دیگران به اندازه کافی برای آ نها مایه نمی گذارند به هم می ریزند و نتیجه این نگرش روابطی متوقعانه، غیر منعطف و سطحی خواهد بود. عدم انعطاف ذهنی نه تنها روابط سطحی حاصل خواهد کرد، بلکه باعث می شود مشغله ذهنی زیادی برای فرد ایجاد گردد. صحبت دائمی در مورد مسائلی محدود، نگرانی ذهنی، افکار تکرار شونده و تصاویر ذهنی نگران کننده، ویژگی روانشناختی دیگریست که در این افراد بیشتر از سایرین وجود دارد.


روده آخرین اندام عضو دستگاه گوارش است که پس از هضم غذا در سایر قسم تها به فرآیند هضم و جذب مواد مغذی و دفع مواد زاید موجود در غذا کمک خواهد می کند. این فرآیند جذب مواد مغذی و دفع مواد زاید، به بقا، رشد و س.المت بدن فیزیکی ما کمک می کند و به همین دلیل روده عضویست که سلامت کارکرد آن بقا و سلامت فیزیکی را حاصل خواهد کرد. اگر جذب و دفع را فارغ از غذا، برای جسم، روان، زندگی اجتماعی و جان آدمی در نظر بگیریم، هر مشکلی در پذیرش، درونی نمودن مسائل زندگی و یا رها کردن آن ها وجود داشته باشد به نوعی روده ها را تحت تأثیر قرار می دهد. بعضی از افراد از نظر روانشناختی آسانگیرتر هستند و نه تنها به راحتی به هم نمی ریزند و حساس نیستند بلکه در ادراک تغییرات و دریافت درسهای زندگی سریع تر بوده و با راحتی و آرامش فرآیند تغییر و درس گرفتن از تجارب را سپری می کنند. از سوی دیگر همین گروه در رها کردن وقایع گذشته، بخشیدن افرادی که از آن ها آسیبی دیده اند و چیزهایی که از دست داده اند، راحت ترند و کمتر به چیزی می چسبند.


برعکس این گروه، افراد دیگری هستند که ترس از رها کردن و احساس ناامنی دارند، نگرانند، احساس به اندازه کافی خوب نبودن دارند، اندیشه های آشفته ای در مورد گذشته یا دیگران همواره ذهنشان را بر هم می ریزد، در گذشته دست و پا می زنند، نمی توانند لحظه حال را تمام و کمال تجربه کنند، خشم نسبت به وقایع زندگی و افرادی خاص دارند، احساس ناامنی می کنند و می ترسند گذشته را رها کنند. افراد گروه دوم که در جذب تجارب و دفع گذشته مشکل دارند بیشتر مستعد ابتلا به ناراحتی های روده هستند و شاید برای درمان مسائل جسمی آن ها لازم باشد روی فرآیند جذب و رها کردن روانشناختی آن ها کار شود . به جز موارد بالا، ویژگی قابل توجه در تمام سرطان ها تحمل استرس زیاد است. این لزوماً به معنای وقوع وقایع استرس زا برای فرد نیست، بلکه افرادی بیشتر مستعد ابتلا به سرطان هستند که از وقایع استرس بیشتری را ادراک می کنند یا به اصطلاح عامه حساس تر هستند.


حساس بودن باعث می شود هر اتفاق معمولی ای فشار روانی زیادی را به فرد تحمیل نماید و به همین دلیل رنج بیشتری از تجارب زندگی حاصل شود. برای کمک به درمان روانشناختی بیمار مبتلا به سرطان روده، اولین پیشنهاد درمان شناختی و ایجاد انعطاف نسبت به شناخت ها، افکار و باورهای غیر منعطف و سختگیری های فرد است. رسیدن به رویکردی متعادل در جوانب مختلف زندگی، ایجاد انعطاف و عمق بخشیدن به تجارب و روابط، پس از درمان شناختی به رها شدن فرد از سختگیریهای روانشناختی اش کمک خواهد کرد. تجربیاتی که کمک کنند فرد “اینجا و اکنون” را بیشتر ادراک نماید نیز او را از گیر کردن در خود و گذشته رها خواهد کرد و سلامت بیشتری را برایش حاصل می نماید. استفاده از تمام تکنیک هایی که به کاهش استرس کمک می کنند، مانند تکنیک های تنفسی، ذهنی، ورزش و . نیز می تواند برای س.المت بیشتر و ارتقای کیفیت زندگی سودمند باشد. در این شرا یط به علاوه پیشنهاد می شود جهت کمک به فرد برای رها کردن گذشته، بخشیدن دیگران، ادراک کامل تجارب و التیام زخم های روانشناختی، از خدمات یک مشاور روانشناس استفاده شود .

 

ندا یارایی
موسسه سپاس

 

دستگاه گوارش در انسان وظیفه هضم و جذب غذا، آب و سایر مواد مغذی را بر عهده دارد. علاوه بر آن، دستگاه گوارش وظیفه، دفع مواد زاید از بدن را نیز بر عهده دارد که این مواد زائد، مدفوع نامیده می شوند.

دستگاه گوارش فوقانی از دهان شروع شده و پس از آن شامل مری و معده می باشد. دستگاه گوارش تحتانی شامل دو قسمت اصلی است: رودۀ کوچک و رودۀ بزرگ. روده بزرگ وظیفه جذب نمک و آب را به عهده دارد. روده بزرگ همچنین بعنوان مخزنی عمل می کند که مواد زائد در آن جمع می شوند تا در زمان مقتضی از بدن دفع شوند. طول روده بزرگ حدود 5/ 1 متر است.


سرطان روده بزرگ چقدر شایع است؟
سرطان روده بزرگ دومین سرطان شایع انسان است. آمارها نشان می دهند که تا قبل از سن 75 سالگی، یک نفر از هر هجده مرد، و یک نفر از هر 28 زن دچار سرطان روده بزرگ می شوند. با بالا رفتن سن، ریسک ابتلا به سرطان روده بزرگ بیشتر می شود. سرطان روده بزرگ معمولاً افراد مسن تر از 50 سال را گرفتار می کند، ولی حتی در افراد بسیار جوان هم ممکن است دیده شود.


علائم ابتلا به سرطان روده بزرگ کدامند؟
در مراحل اولیه، این سرطان معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی کند. برخی از بیماران یک سری علائم خفیف را تجربه می کنند که عبارتند از:
- تغییر در اجابت مزاج، تغییر در شکل ظاهری مدفوع، یبوست، دفع مدفوع به میزان کم و به دفعات زیاد
- احساس پُری در روده یا رکتوم
احساس تخلیه ناکامل روده بعد از اجابت مزاج-
- درد شکم هنگام دفع مدفوع، درد مقعد
- وجود خون در مدفوع
- انسداد روده
- کاهش وزن غیر قابل توجیه
- خستگی و ضعف
- کمخونی


دو نکته مهم:
1- بسیاری از علائم ذکر شده، در بیماری های خوش خیم روده ها مثل بواسیر و شقاق هم دیده می شوند. همچنین بسیاری از مواد غذایی خورده شده می توانند رنگ مدفوع را تغییر دهند و یا شکل ظاهری آن را عوض کنند. لذا در صورت داشتن این علائم بدون اینکه وحشت کنید به پزشک مراجعه کنید بخصوص اگر سنتان بالای 45 سال است.
2- تمام این علائم در یک فرد ظاهر نمی شوند. هر کس بنابر نوع سرطان و قسمتی از روده که گرفتار شده، ممکن است تعدادی از این علائم را تجربه کند.


علل سرطان روده بزرگ
علل متعددی در ایجاد سرطان روده بزرگ دخیل هستند:
- خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ در افراد بالای 50 سال بیشتر است.
- افراد دچار بیماری التهابی روده شامل کولیت اولسراتیو و کرون، ریسک بسیار بالایی برای ابتلا به سرطان روده بزرگ دارند.
- شیوه زندگی شامل وزن، میزان فعالیت فیزیکی، رژیم غذایی و مصرف الکل در ایجاد سرطان روده بزرگ مؤثرند.
- بعضی افراد که دچار سرطان روده بزرگ می شوند دارای حالت ارثی این سرطان هستند. این افراد ژنهای معیوب را از والدین خود به ارث می برند که باعث ایجاد سرطان در آ نها م یشود.


تشخیص سرطان رودۀ بزرگ
مهمترین روش های تشخیص سرطان روده بزرگ عبارتند از:
سیگموئیدوسکوپی
کولونوسکوپی
با انجام کولونوسکوپی پزشک می تواند تمام روده بزرگ شما را بررسی کند (برخلاف سیگموئیدوسکوپی که فقط قادر به بررسی حدود نیم متر از روده بزرگ است).
سی تی اسکن
در این روش، از اشعه X جهت عکسبرداری از اعضاء داخلی بدن استفاده می شود. این روش بدون درد، پزشک را قادر می سازد تا متوجه شود که آیا بیماری به سایر نقاط از جمله غدد لنفاوی و یا کبد سرایت کرده است یا خیر.
ام آر آی MRI
سونوگرافی از طریق رکتوم 


مرحله بندی (staging) سرطان روده بزرگ
تست های تشخیصی که در صفحات قبل بدانها پرداخته شد می توانند به پزشک کمک کنند تا درجه پیشرفت (مرحله یا stage) بیماری شما را تعیین کند. مرحله یا stage یک سرطان نشاندهنده این مطلب است که سرطان تا چه حد پیشرفته است. سرطان با stage بالا شانس کمتری برای بهبودی نسبت به سرطان با stage پایین دارد.


روش های درمان سرطان رودۀ بزرگ
مهم ترین درمان های سرطان روده بزرگ عبارتند از: جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی (پرتودرمانی). جراحی در اکثر موارد درمان اصلی است. بسیاری از بیماران به شیمی درمانی نیز احتیاج خواهند داشت. در برخی بیماران نیز ممکن است انجام رادیوتراپی ضرورت پیدا کند. شما بر حسب نوع و مرحله سرطان خود ممکن است نیاز به یکی یا مجموعه ای از این سه درمان داشته باشید.


جراحی
در اکثر بیماران دچار سرطان روده بزرگ جراحی انجام می شود. جراح، قسمت سرطانی روده را جدا کرده و سپس دو انتهای باقیمانده روده را به هم متصل می کند. اگر دو انتهای روده قادر به متصل کردن نباشند، شما مجبور به داشتن استوما stoma خواهید بود. هدف از جراحی سرطان کولون، برداشتن بافت سرطانی و بافت های درگیر اطراف است طوری که هیچ بافت غیرطبیعی داخل شکم باقی نماند. شایعترین نوع جراحی سرطان کولون، کولکتومی (colectomy) نام دارد. در این عمل، جراح پس از باز کردن جدار شکم، قسمت سرطانی روده را برمی دارد.


رژیم غذایی بعد از جراحی روده بزرگ
برخلالف عقیده برخی افراد، بعد از جراحی روده بزرگ احتیاجی به رعایت یک رژیم غذایی خیلی محدود و به اصطلاح سفت و سخت نیست، فقط می بایست از برخی غذاها که باعث ناراحتی شما می شوند پرهیز کنید. برخی غذاها به بعضی افراد به اصطلاح نمی سازند، و مناسب آنان نیستند. شما به تدریج با خوردن غذاهای گوناگون می بایست به رژیم غذایی مطلوب خود دست پیدا کنید. رعایت نکات ساده زیر می تواند به شما در جهت یافتن بهترین رژیم غذایی مناسب خودتان کمک کند:


بعد از عمل جراحی روده بزرگ، مدفوع شُل می شود و شما ممکن است احساس نفخ نسبتاً زیادی داشته باشید. لذا بهتر است از مواد غذایی که به اصطلاح نفاخ هستند و یا باعث مدفوع شل می شوند پرهیز کنید مانند نخود و لوبیا، تخم مرغ، سبزیجاتی مانند بروکلی، کلم، گل گلم، پیاز، سیر ، ماهی سرخ شده، بعضی انواع پنیر، شیر، طالبی، هندوانه، آجیل، ماءالشعیر، شکر و مواد شیرین کننده مصنوعی. مصرف ماست می تواند علاوه بر سفت تر کردن مدفوع، از میزان گاز داخل روده و نفخ بکاهد. برخی غذاها ممکن است باعث تحریک روده ها و حتی انسداد روده شوند. اینها شامل مواد غذایی دارای فیبر زیاد هستند مانند پرتقال، توت فرنگی، سیب، سبزیجات خام، اسفناج، لوبیا سبز، ذرت، پاپ کورن، آجیل، نارگیل، غذاهای حاوی ادویه زیاد و گوجه فرنگی. بهتر است حتی الامکان مقدار کمتری از این مواد غذایی مصرف کنید.
برای رسیدن به یک رژیم غذایی مناسب، توجه به توصیه های ساده زیر کمک کننده است:


- سعی کنید وعده های غذایی منظم در ساعات خاص مصرف کنید.
- غذا را به قطعات کوچک قسمت کنید.
- غذا را آهسته و بسیار خوب بجوید. قورت دادن تکه های جویده نشده غذا می تواند سبب انسداد روده شود، بخصوص در کسانی که دارای کولستومی هستند.
- اگر می خواهید مواد غذایی جدید را امتحان کنید سعی کنید هر بار یکی از آ نها را به وعده غذایی خود بیافزایید تا اگر مشکلی ایجاد شد، به راحتی متوجه شوید که کدام ماده مسئول ایجاد مشکل است.
- اگر با مصرف یک ماده غذایی دچار مشکل شدید، 4- 3 هفته از مصرف آن پرهیز کنید و سپس دوباره آن را امتحان کنید اگر مجدداً دچار مشکل شدید بهتر است برای همیشه از مصرف آن صرف نظر کنید.
- برای جلوگیری از یبوست، می بایستی روزانه بیش از 8 لیوان آب و یا آب میوه بنوشید.

برای رسیدن به یک رژیم غذایی مناسب، مشورت با یک متخصص تغذیه بسیار کمک کننده است.


شیمی درمانی
هدف از شیمی درمانی، از بین بردن سلولهای سرطانی است. در برخی موارد که تودۀ سرطانی بسیار کوچک بوده و محدود به دیواره روده است، ممکن است نیازی به انجام شیمی درمانی نباشد و جراحی به تنهایی انجام شود. در برخی موارد لازم است قبل از عمل جراحی، برای بیمار شیمی درمانی و یا رادیوتراپی (پرتودرمانی) انجام شود تا توده سرطانی کوچک شده و قابلیت برداشته شدن حین عمل جراحی را پیدا کند. در اغلب موارد، ابتدا جراحی و سپس شیمی درمانی انجام می شود.


تطابق با عوارض ناشی از درمان سرطان رودۀ بزرگ
بعد از درمان سرطان روده بزرگ، بسیاری از بیماران دچار تغییر اجابت مزاج خواهند شد. شما ممکن است دچار بی اختیاری مدفوع شوید و یا مجبور شوید که استوما موقتی یا دائم داشته باشید.

داشتن استوما (Stoma)
بعد از درمان سرطان روده بزرگ، بعضی افراد به یک استومای موقتی یا دائم نیاز پیدا می کنند. یک استوما در ناحیه کولون، کولوستومی نامیده می شود. اگر سرطان شما به گونه ای باشد که جراح پس از خارج کردن بافت سرطانی قادر نباشد دو انتهای باقیمانده روده را به هم متصل کند، ناگزیر می بایست استوما داشته باشید. در این حالت، جراح انتهای روده شما را به یک سوراخ روی پوست شکم متصل می کند تا مدفوع از آن طریق خارج شود. استوماها دارای ابعاد مختلف هستند، ولی بسیاری به قطر یک سکه 250 ریالی هستند.

کیسه کولوستومی (Colostomy bags)
کیسه های کولوستومی به استوما متصل می شوند و مواد دفعی داخل آن ها انباشته می شوند. انواع مختلفی از کیسه های کولوستومی موجود است . در نوع یک بار مصرف آن، کیسه بوسیله یک چسب محکم روی پوست محکم می شود. این کیسه مانع نشت مواد مدفوع می شود و در اکثر موارد بدون بو است. نگران نباشید! کیسه های کولوستومی جدید طوری ساخته شده اند که از پخش شدن بو تا حد بسیار زیادی جلوگیری می کنند.
وقتی کیسه کولوستومی پُر شد، شما می بایست آن را دور انداخته و یک کیسه جدید به کولوستومی خود متصل کنید. در هوای گرم و مرطوب و یا هنگام فعالیت بدنی، چسب کیسه کولوستومی ممکن است ضعیف شود و از پوست جدا شود و باعث نشت مواد مدفوعی شود. در نتیجه شما می بایست همواره تعدادی کیسه اضافه همراه داشته باشید.


زندگی با کولوستومی
آموختن روش زندگی کردن با کولوستومی دشوار است. ولی شما تنها نیستید. هم اکنون هزاران نفر در سراسر دنیا مانند شما دارای کولوستومی هستند. داشتن کولوستومی نباید مانع انجام دادن فعالیت هایی شود که قبلاً انجام می دادید. تنها می بایست روش انجام آن فعالیت ها را کمی تغییر دهید. نکته دیگری که باید بیاموزید، روش تعویض و جاگذاری صحیح کیسه کولوستومی است. در این موارد از پزشک جراح یا پرستار بخش کمک بخواهید. کیسه کولوستومی معمولاً صاف روی پست شکم شما می چسبد و از زیر لباس قابل مشاهده نیست لذا دیگران نمی توانند به راحتی متوجه وجود آن شوند. شاید یکی از ناخوشایندترین مسایل راجع به کولوستومی، ظاهر آن روی بدن باشد. کولوستومی معمولاً مرطوب و لیز است و ممکن است به آسانی با کمترین ضربه خونریزی کند. همچنین در بسیاری از موارد یک مایع شفاف به نام موکوس از خود ترشح می کند. در هنگام داشتن کولوستومی معمولاً مدفوع شلتر می شود و قوام خود را از دست می دهد.

این شل بودن مدفوع ممکن است باعث نشت مواد مدفوعی از اطراف محل چسبیدن کیسه کولوستومی شود و پوست شکم شما را تحریک کند. حتی گاهی مواقع ممکن است این مسأله باعث ایجاد عفونت شود. لذا لازم است تا شما کیسه کولوستومی خود را مرتباً کنترل کنید و در صورت وجود هر گونه نشت، آن را عوض کنید. توجه به نکات زیر می تواند بسیار کمک کننده باشد:
- همیشه قبل از تعویض کیسه کولوستومی، دستان خود را بشویید.
- هر بار که کیسه را عوض می کنید، پوست اطراف کولوستومی را نیز تمیز کنید. برای این منظور می توانید از آب و شامپو استفاده کنید.
- وقتی کیسه بیش از یک سوّم پُر شد آن را تخلیه کنید. همچنین بهتر است همیشه قبل از خواب کیسه را تخلیه کنید.
- وقتی برای تعویض کیسه آن را بر می دارید، استوما را با یک دستمال کاغذی بپوشانید.
- اگر استومای شما خونریزی کرد، سیاه رنگ شد، بوی بسیار بدی پیدا کرد و یا متورم شد بلافاصله با پزشکتان تماس بگیرید.
- اگر با تخلیه بیش از حد گاز از استوما مشکل دارید، سعی کنید از غذایی که باعث تولید گاز در روده می شود پرهیز کنید مانند بروکلی، پنیر و لوبیا.
- ورزش منظم می تواند باعث کاهش تولید گاز در روده شود.
- اگر بوی کولوستومی آزارتان می دهد از غذاهایی استفاده کنید که قادر هستند این بو را از بین ببرند. از انواع این غذاها م یتوان به سُس سیب، آب زغال اخته و ماست اشاره کرد.


سه مشکل بزرگ داشتن کولوستومی
1. گاز روده
یک اصل کلی را بخاطر داشته باشید: تمامی مواد غذایی که قبل داشتن کولوستومی باعث ایجاد گاز بیش از روده و اصطلاحاً نفخ در شما می شدند، بعد از تعبیه کولوستومی هم باعث تولید بیش از حد گاز در روده شما خواهند شد. هنگام داشتن کولوستومی گاز روده ها بی اختیار از طریق کولوستومی از بدن شما خارج می شوند که می تواند باعث خجالت شما شود.
تولید بیش از حد گاز بخصوص در روزها و یا هفته های اول بعد از تعبیه کولوستومی دیده می شود. بهترین راه مبارزه با تولید بیش از حد گاز در روده ها، تغییر در رژیم غذایی است. بعضی مواد غذایی باعث افزایش تولید گاز در رود هها می شوند مانند نخود و لوبیا. ولی بهترین روش برای فهمیدن این نکته که کدام مواد غذایی ممکن است مشکل ساز شوند، استفاده از آن هاست. اگر بعد از استفاده از یک ماده غذایی خاص، دچار تولید گاز بیش از حد در روده ها شدید، بهتر است برای همیشه از مصرف آن ماده غذایی پرهیز کنید. همچنین خوب جویدن غذا، آرام غذا خوردن و جویدن غذا با دهان بسته (جهت جلوگیری از ورود هوا به معده) می توانند در کاهش تولید گاز مؤثر باشند. بهتر است از نوشیدن نوشاب ههای گازدار پرهیز کنید.

2. اسهال
ادویه ها، پیاز، میوه ها ، سبزیجات و حتی شکلات می توانند باعث اسهال شوند. همچنین استرس و اضطراب هم ممکن است باعث شل شدن مدفوع شود. برای رفع اسهال، یک روش ساده استفاده کمتر از مواد دارای فیبر برای مدت کوتاه است. (توجه داشته باشید که مواد حاوی فیبر برای سلامت دستگاه گوارش مفید هستند. ولی گاهی لازم است در بیمارانی که کولوستومی دارند مصرف آن محدود شود). اگر اسهال ادامه پیدا کرد، با پزشکتان مشورت کنید.


3. یبوست
بعضی افراد دارای کولوستومی، دچار یبوست می شوند. بعضی مواد غذایی مانند کرفس، ذرت شیرین، نارگیل و آجیل باعث سفت تر شدن مدفوع می شوند. تخم مرغ و برنج هم باعث سفت شدن مدفوع می شوند. اگر دچار یبوست هستید، سعی کنید ورزش منظم داشته باشید. همچین استفاده بیشتر از میوه، آب میوه و سبزیجات (مواد حاوی فیبر) می تواند در رفع یبوست کمک کننده باشد. همچنین بهتر است غذای خود را بسیار خوب بجوید. قورت دادن غذایی که درست جویده نشده است می تواند باعث یبوست شود.


رژیم غذایی بعد از تعبیه کولوستومی
در هفته های اول بعد از جراحی (تا زمان ترمیم کامل زخم جراحی) بهتر است رژیم غذایی توصیه شده جراحتان را رعایت کنید. بعد از ترمیم زخم، رعایت نکات زیر می تواند برای دستیابی به یک رژیم غذایی مناسب کمک کننده باشد. برای دانستن این نکته که کدام ماده غذایی با بدن شما ناسازگار است بهترین روش مصرف آن ماده غذایی و دیدن اثرات آن است. توجه داشته باشید که حدود 22 - 16 ساعت طول می کشد تا غذای خورده شده به محل استوما برسد. لذا حالتی که هم اکنون در استومای شما ایجاد شده مربوط به غذایی است که 22 - 16 ساعت قبل میل کرده اید. وقتی یک غذای جدید را امتحان م یکنید، تا روز بعد صبر کنید تا اثر آن را ببینید. در صورت بروز مشکل آن ماده غذایی 2 بار دیگر هم امتحان کنید )مجموعاً 3 بار(. اگر در تمام این سه بار دچار مشکل شدید شاید بهتر باشد برای همیشه از مصرف آن ماده غذایی خاص پرهیز کنید.
یک نکته مهم این است که سعی کنید در طول روز، در ساعات معینی و مانند افراد عادی غذا بخورید. غذا خوردن نامنظم باعث خواهد شد تا سیستم گوارش شما نتواند خود را با شرایط جدید وفق دهد.


نکات مهم:
- به علت اینکه بدن افراد با یکدیگر متفاوت است و از آن مهمتر، نوع جراحی که بیمار با بیمار دیگر متفاوت است ، نمی توان یک قانون کلی برای تغذیه همه بیماران وضع کرد. بنابر این علاوه بر رعایت نکات ذکر شده در این کتاب، شما می بایست با روش آزمون و خطا به رژیم غذایی مناسب خود دست پیدا کنید.
- زمان معینی در طول روز را برای غذا خوردن اختصاص دهید. مصرف 6- 4 وعده غذای کم حجم از مصرف 3 وعده غذای حجیم بهتر است.
- نهار می بایست وعده غذایی اصلی شما باشد. سعی کنید شام سبکتری مصرف کنید تا مدفوع کمتری در طول شب تولید شود.
- هنگام آزمون و خطا، هر ماده غذایی را به تنهایی امتحان کنید. اگر چند ماده غذایی جدید را با هم امتحان کنید، در صورت بروز مشکل متوجه نخواهید شد علت ایجاد مشکل کدام ماده غذایی است. در بسیاری موارد، اگر بدن شما یک ماده غذایی را تحمل نکرده ممکن است در طول چند ماه آینده بتواند این کار را انجام دهد. لذا می توانید آن ماده غذایی را 2- 1 ماه بعد مجدداً امتحان کنید.
- لقمه غذا را بخوبی بجوید. بخصوص از قورت دادن تکه های بزرگ سبزیجات و میوه ها خودداری کنید چون این موارد ممکن است باعث انسداد کولوستومی شوند.
- میوه ها ممکن است باعث دفع مدفوع شل شوند. سعی کنید روزانه 2- 5/ 1 لیتر آب بنوشید. این امر مانع کم آبی بدنتان می شود. روده بزرگ مسئول جذب آب و نمک است در کسانی که روده بزرگ آ نها برداشته شده است، آب و نمک از بدن دفع می شوند. لذا این افراد به نوشیدن مقدار بیشتری مایع و مصرف مقدار زیادی نمک احتیاج دارند.
- وزن ایده آل خود را حفظ کنید. وجود مقدار زیادی چربی در شکم باعث اختلال کارکرد کولوستومی خواهد شد.
- غذاهایی که قبل از عمل جراحی باعث ناراحتی دستگاه گوارش شما م یشدند، پس از عمل جراحی ممکن است حتی باعث مشکلات شدیدتر شوند.
- در 6- 4 هفته اول بعد از جراحی بهتر است از خوردن مواد غذایی که قبل از جراحی باعث ناراحتی دستگاه گوارش شما می شدند پرهیز کنید.
- بعضی مواد ممکن است رنگ مدفوع را تغییر دهند. صفرا ممکن است رنگ مدفوع را سبز کند، بخصوص مواقع بروز اسهال. بعضی مواد غذایی مانند لبو و شاتوت می توانند مدفوع را قرمز کنند. این را با خون اشتباه نکنید. بروکلی، مارچوبه ، اسفناج می توانند رنگ مدفوع را سیاه کنند.
- بعضی داروها می توانند در رفع اسهال کمک کننده باشند. در این موارد از پزشکتان کمک بگیرید و از مصرف خودسرانه داروها جداً پرهیز کنید.
- بهتر است تا 8- 6 هفته بعد از جراحی از مصرف غذاهای حاوی فیبر زیاد خودداری کنید.

 

دکتر احمد مافی

 

منتشرشده در سرطان دستگاه گوارش
پزشکان تصور دارند فراتر از بیماران فکر کنند و به افراد سالم یا ظاهرا سالم بنگرند و افرادی را که در معرض خطر ابتلا هستند را شناسایی و با اقدامات غربالگری به سمت پیشگیری و تشخیص زودرس حرکت نمایند.
نکته مهم آموزش و افزایش آگاهی بیماران است تا با اهمیتی که به سلامت خودشان میدهند تا با اهمیتی که به خودشان میدهند از روشهای پیشگیرانه جهت جلوگیری از بروز سرطان استفاده نمایند.
دکتر محمدرضا زالی
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
 
سرطان کولون و رکتوم یکی ار مهمترین سرطانهایی است که جامعه بشری را مبتلا میسازد و طبق آمار دومین عامل مرگ و میر ناشی از سرطان در جوامع غربی است. پزشکان همواره در حال شناسایی, تشخیص و درمـان مبتلایان به این عارضه هستند, ولی از مدتها پیش به این فکر افتادند که چگونه میتوان از این بیماری پیشگیری نمودیا حداقل نسبت به تشخیص زودرس آن اقدام کرد تا بتوان جان انسانها را نجات داد. یعنی پزشــــــکان میخواهند فراتر از بیمار فکرکنند و به افراد سالم و یا ظاهرا سالم بنگرند و افرادی را که در معرض خــطر ابتلا هستند را شناسایی و با اقدامات غربالگری به سمت پیشگیری و تشخیص زودرس حرکت نمایند.
 
 
غربالگری در افرادی که دچار سرطان کولون هستند انجام نمیشود بلکه درواقع جستجوی سرطاندر افراد سالـم است. پزشکان با استفاده از تلاشها و فعالیتهای غربالگری توانسته اند میزان شیوع بیماری را در کشورهای غربی کاهش دهند و امید میرود با استفاده از استراتژی پیشگیری که به طور جدی تدوین شده است در آینــده ناظر کاهش شیــوع این بیماری باشیم. با پیـشرفت علم و دانش و تکنـولوژی, ژن هایی که در ایجاد بیماری دخیـل هستنـــد شناسایی نماییم و آزمونـهای نوین نیز در اختیار پزشکان قرار خواهد گرفت تا با اطمیــنان و اعتماد بیشتری افراد را در پرتو اقدامات پیشگیری قرار دهند.
 
 
در تدوین استراتژی پیشگیری در افراد فامیل و بستگان درجه اول به شرایط ذیل باید توجه نمود:
- افراد مسن تر از 50 سال لازم است تحت اقدام غربالگری قرار گیرند.
- سرطان در افراد جوان خانواده بروز نماید.
- دو یا چند نوع سرطان در یک فرد خانواده ظاهر شود.
- سابقه فامیلی سرطان, به خصوص در بستگان درجه اول داشته باشد.
- یک نوع سرطان در افراد فامیل بروز نماید.
- سرطان به صورت ارثی در فامیل شیوع داشته باشد.
در این رابطه به چند نوع بیماری ارثی که زمینه ساز سرطان کولون هستند, اشاره میشود:
- بیمار ارثی پولیپوز فامیلیال(FAP)
- بیماری ارثی سرطان کولون بدون پولیپ(HNPCC)
- پولیسوز جوانان به صورت فامیلیال و یا به صورت بیماری معروف پوتز جگر(Peutz-Jegher)
- بیماری التهابی روده
- داشتن پولیپ در بستگان درجه اول
 
 
با این اطلاعات ضرورت انجام اقدامات غربالگری بیشتر محسوس میشود. نکته مهم آموزش و افزایش آگاهی مردم است تا با اهمیتی که به سلامت خودشان میدهند از روشهای پیشگیرانه جهت جلوگیری از بروز سرطان استفاده نمایند.
 
 
اصول مهم در اقدامات غربالگری این است که بدون عارضه باشند, موثر و قابل تشخیص باشند, بتوان به راجتی در افراد سالم به کار گرفت، میزان نتایج منفی و مثبت کاذب در حداقل باشد, از نظر هزینه های اقتصادی و اجتماعی قابل قبول باشد و بالاتر از همه مورد قبول افرادی باشد که تجت غربالگری قرار میگیرند.
فراهم آوردن چنین شرایطی در زمینه بیماریهای پیچیده ای چون سرطان کار ساده ای نیست, ولی آنجخ کخ بر اساس تجربه و دانش حاصل شده و در شرایط فعلی قابل قبول است, وجود همین روشها و متدها است که جان بسیاری از افراد را نجات داده و از ابتلای آنها به سرطان جلوگیری کند.
 
 
چرا آزمونهای غربالگری موثر است؟
اکثر سرطانهای کولون و رکتوم به طور تدریجی و در مدت چند سال شکل میگیرند. در ابتدا به صورت پولیپ کوچک و خوشخیم هستند. به تدریج این پولیپها رشد کرده و دچار تحولات بدخیمی و در نتیجه تبدیل به سرطان میشوند. گاهی اوقات از شروع تا تشکیل کامل ممکن است ده سال به طول انجامد. اقدانات غربالگری شامل تلاشهایی است که سرطان در مرحله اول که به صورت پولیپ است و کاملا قابل برداشت و علاج پذیر است, شناسایی شود. اقدامات منظم غربالگری منجر به شناسایی پولیپ و برداشتن آن و کاهش خطر ابتلابه سرطان است. علاوه بر آن اگر ضایعات سرطانی در مرحله ابتدایی تشخیص داده شوند در بیش از 90 درصد از موارد افراد عمر طبیعی خواهند داشت.
 
 
جدا از آزمونهای غربالگری انجام غربالگری ژنتیکی هم گام دیگری در جهت شناسایی افراد در معرض خطر ابتلا به سرطان کولون از نوع ارثی کیباشد.
از علل مهم عدم موفقیت آزمونهای غربالگری, عدم توجه بیمار و پزشکان به خونریزی از مقعد است و از سوی  دیگر علاقه افراد به اقدامات غربالگری است که در نتایج غربالگری تاثیر گذار است.
 
 
آزمونهای غربالگری
در حال حاضر اقدامات غربالگری شامل انجام آزمون خون مخفی در مدفوع, مشاهده قسمت چپ کولون با سیگموئیدوسکوپی, عکس برداری از کولون یا باریم انما و کولونوسگوپ به طور سالیانه است.
آزمونهای جدیدی هم در حال آزمایش و بررسی است که مختصرا به آنها اشاره خواهیم کرد.
 
 
1- بررسی وجود خون مخفی در مدفوع
اغلب سرطانهای کولون و رکتوم دچار زخم میشوند و خونریزی دارند, ولی اکثر اوقات خون به طور واضح مشاهده نمیشود که شخص بدان توجه کند, بلکه به صورت مخفی است و توسط آزمایش میتوان به وجود آن پی برد. اگر آزمایش مدفوع یک فرد در مطالعه سالیانه مثبت بود, لازم است پیگیریهای بعدی تا حصول تشخیص ادامه یابد. این روش بسیار ساده و بدون خطر است و دو تا سه روز طول میکشد و بر اساس آزمونی که انجام میشود لازم است از مصرف گوشت قرمز , ویتامین سی و داروهایی که سیستم گوارشی را تحریک میکند, جلوگیری شود. در مقابل سبزیجات و میوه های بیشتری استفاده شود. این اقدام ساده در بعضی از موارد تا 30 درصد توانسته به دلیل تشخیص زودرس در افزایش عمر مبتلایان کمک کند. ولی باید دانست که اغلب پولیپ ها خونریزی نمیدهند و گاهی اوقات هم پاسخ مثبت آن به صورت کاذب است که منجر به احساس نگرانی در فرد میشود. این آزمون سالی یکبار انجام شود.
 
2- سیگموئیدوسکوپی
از آنجا که حدود 50 تا 60 درصد از سرطانهای کولون و رکتوم در قسمت چپ قرار دارد, انجام این آزمون که خطر و درد چندانی هم ندارد, میتواند مفید باشد. لازم است بیماران از آمادگی کامل یعنی تمیز بودن روده برخوردار باشند.
این آزمون ممکن است هر 5 تا 10 سال یکبار انجام شود.
 
3- کولونوسکوپی
کولونوسکوپیک وسیله اندازه گیری است که به پزشک قدرت میدهد تمام روده بزرگ را رویت کند. در حال حاضر بهترین و موثرترین روش غربالگری است که علاوه بر تشخیص دقیق آن, امکان برداشتن نمونه و ضایعات پولیپ هم وجود دارد.
این روش گاهی سخت, دردناک و به ندرت هم ممکن است روده رویت نشود. اخیرا با روشهای دارویی باعث راحتی کولونوسکوپی و عدم احساس درد از سوی بیمار میشود. این روش نیاز به متخصص و پزشک ماهر دارد.
آمادگی لازم یعنی تمیز کردن کامل روده. علیرغم مزایایی که ذکر شد, این روش گاهی خطراتی نیز دارد. به ندرت ممکن است ضایعات بسیارکوچکی که با بافت طبیعی تفاوت چندانی ندارد از طریق این روش قابل تشخیص باشند, لذا صددرصد دقیق نیست ولی فعلا بهترین روش است. این روش هر 5 تا 10 سال بر اساس وضعیت فرد توصیه میشود.
 
4- عکسبرداری از روده بزرگ
انجام باریم انما در شرایطی که بیمار قادر به انجام کولونوسکوپی نباشد, توصیه میشود دقت آن از سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی کمتر است, گرچه ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد ولی در صد خطر آن از کولونوسکوپی کمتر است. به همین میزان دقت تشخیص کمتری نیز دارد. در ضمن اگر ضایعه ای در این مطالعه مشاهده شد لازم است توسط کولونوسکوپی پیگیری شود.
 
5- عکسبرداری با سی تی اسکن
این روش اخیرا مورد توجه قرار گرفته است. این روش دقیقتر از باریم انما است ولی قدرت برداشتن نمونه و پولیپ را ندارد, هزینه سنگینی هم دارد. برای تشخیص روش خوبی است.
 
6- آزمون دی ان ای در مدفوع
تومورهای سرطانی به ترشح سلولهای بدخیم میپردازد لذا آنالیز دی ان ای سلولها روش بی خطر و خوبی برای تشخیص است. اسن روش نیازمند آزمایشگاه و تجهیزات بیشتر و افراد کارآمد دارد.
 
 
آزمونهای ژنتیک سرطان کولون
همانطور که پیش اشاره شده دو عامل مهم محیطی و ارث در بروز سرطان کولون و رکتوم نقش دارند. آگاهی  و دانش ما در مورد عوامل محیطی و نقش آن چندان روشن نیستتا بر اساس آن اقدامات پیشگیری را ترسیم نماییم. ولی خوشبختانه نقش ژن و تحولات آن در برخی از سرطانهای کولون و رکتوم مشخص شده است و بر اساس گسترش دانش و تکنولوژی روز به روز بر تعداد ژن های شناسایی شده دخیل  در بیماری افزوده میشود و بدین ترتیب انجام آزمونهای ژنتیک در کنار سایر اقدامات غربالگری منافع ذیل را برای بیماران, افراد فامیل و جامعه به همراه خواهد داشت.
 
 
- آزمونهای ژنتیک میتوانند بیماری را در مراحل اولیه مشخص نمایند و لذا انجام اقدام پیشگیری را به همراه خواهند داشت.
- بیماران را از شرایط نامطمئن دور میسازد.
- از اقدامات غربالگری غیرضروری جلوگیری مینماید.
 
منتشرشده در سرطان دستگاه گوارش

مجله دانستنیهای سرطان