دانستنی های سرطان

معده یک عضو عضلانی تو خالی است که بین مری و قسمت ابتدایی روده باریک (دوازدهه یا اثنی عشر) قرار دارد. وظیفه معده ذخیره و خرد و نرم کردن غذای خورده شده است. جذب برخی ویتامینها، مواد معدنی و آهن در معده صورت می گیرد.

آناتومی معده
انواع سرطان معده

شایعترین نوع سرطان معده انواع، آدنوكارسینوم است. سایر انواع سرطان معده ناشایع هستند و در این جا فقط به طور مختصر به آنها اشاره می شود:

1. آدنوكارسینوم: آدنوکارسینوم معده معمولاً در سلولهای پوشاننده لایه داخلی معده ایجاد می شود نزدیك به % 95 از تمام موارد سرطان معده از نوع آدنوکارسینوم هستند. این نوع سرطان می تواند از طریق دیواره معده به اعضاء مجاور معده نظیر کبد  لوزالمعده و یا روده بزرگ انتشار یابد. همچنین، آدنوکارسینوم معده ممکن است از طریق گردش خون و یا سیستم لنفاوی، به سایر نقاط بدن منتشر شود.
2. سرطان سلول سنگفرشی: درمان آن همانند آدنوکارسینوم معده است.
3. لنفوم معده: این نوع سرطان ناشایع معده از نوع لنفوم غیرهوچكین است و همانند لنفوم درمان می شود.
4. ساركوم استرومال: این سرطان از لایه های عضلانی معده منشأ می گیرد و نسبتاً ناشایع است.
5. تومورهای نورواندوكرین: شایع ترین نوع این گروه، تومور كارسینوئید است.

توجه داشته باشید كه تمامی مطالب ذكر شده در اینجا مربوط به آدنوکارسینوم معده است و از پرداختن به انواع ناشایع سرطان معده خودداری شده است.

سرطان معده چقدر شایع است؟

متأسفانه سرطان معده در کشور ما بسیار شایع است و میزان ابتلای ایرانیان به این نوع سرطان بیشتر از اکثر کشورهای جهان است. در بعضی بررسیهای انجام شده سرطان معده به عنوان شایع ترین سرطان در مردان و یكی از سه سرطان شایع در زنان ایرانی شناخته شده است. علت این امر به خوبی مشخص نیست ولی عادات غذایی به احتمال فراوان در این مسأله نقش دارند.

علل ایجاد سرطان معده کدامند؟

متأسفانه علت اصلی ایجاد سرطان معده هنوز مشخص نیست. میزان بروز سرطان معده با افزایش سن، مصرف دخانیات و مصرف الکل افزایش می یابد. این سرطان در مردان شایعتر از زنان است. در برخی مطالعات به نقش مصرف زیاد گوشت قرمز و گوشت فرآوری شده (مثل گوشت دودی) در ایجاد سرطان معده اشاره
شده است.
مصرف زیاد گوشت دودی، نمک سود و فرآوری شده، مصرف زیاد ترشیجات، مصرف غذاهایی که بیرون از یخچال نگهداری شده اند، عفونت با یک باکتری معده (هلیکوباکتر پیلوری)، یک نوع کم خونی مزمن، التهاب مزمن معده (گاستریت) و عوامل ژنتیک و سابقه خانوادگی سرطان، در ایجاد سرطان معده نقش دارند.

علائم سرطان معده کدامند؟

متأسفانه در مراحل اولیه، سرطان معده معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی کند و به همین دلیل، معمولاً وقتی این سرطان تشخیص داده می شود که در مراحل بسیار پیشرفته قرار دارد.
برخی علائم سرطان معده عبارتند از:

- حساس درد و یا سوزش در شکم، به خصوص قسمت فوقانی شکم
- بزرگ شدن شکم (به علت تجمع مایع در شکم)
- حس سیر شدگی زودرس حتی بعد از خوردن مقدار کمی غذا
- تهوع و یا استفراغ
- وجود خون در استفراغ
- سوءهاضمه و ترش کردن (reflux)
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- خستگی و ضعف طولانی مدت بدون توجیه
- دفع مدفوع سیاهرنگ، که نشانه وجود خون در دستگاه گوارش است.

نکته مهم: بسیاری از مشکلات شایع و خوش خیم معده نیز می توانند این علائم را ایجاد کنند. لذا وجود این علائم در یک فرد لزوماً به معنای ابتلای وی به سرطان معده نیست. مهم ترین امر این است که در صورت بروز هر یک از علائم فوق، می بایست سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص

تستهای تشخیصی متعددی برای تشخیص سرطان معده وجود دارند که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:

گاستروسکوپی (اندوسکوپی معده): اندوسکوپی معده اصطلاحاً گاستروسکوپی نامیده می شود. این روش تشخیصی، شایعترین روش تشخیص سرطان معده است. در این روش یک لوله باریک و قابل ارتجاع که حاوی یک دوربین در رأس خود است از طریق دهان وارد حلق، مری و سپس معده می شود.
پزشک با استفاده از این روش می تواند کل مسیر مری و کل قسمت داخلی معده را ملاحظه کند و از بافتهای غیرعادی و مشکوک نمونه بافتی (بیوپسی) بردارد. سپس این نمونه ها به آزمایشگاه فرستاده می شود تا توسط یک متخصص پاتولوژی زیر میکروسکوپ دیده شود. تشخیص قطعی طبیعی یا غیرطبیعی بودن نمونه های بافتی به عهده متخصص پاتولوژی است.

سونوگرافی اندوسکوپیک: در این روش یک لوله که در رأس آن یک وسیله (Probe) مخصوص برای ایجاد امواج ماوراء صوت تعبیه شده است از طریق دهان و حلق به داخل مری و معده فرستاده می شود. تصاویر ارسالی از Probe ، روی صفحه نمایش قابل مشاهده هستند. این روش تشخیصی، در واقع همان سونوگرافی معمولی است با این تفاوت که به دلیل ارسال تصاویر از داخل بدن، دقت تشخیص بسیار بالاتری نسبت به سونوگرافی از سطح پوست دارد.

تستهای تکمیلی

بسته به شرایط، برخی بیماران نیاز به تستهای تشخیص بیشتری دارند که به برخی از آ نها اشاره می شود.

لاپاروسکوپی: در این روش ، تحت بیهوشی کامل با ایجاد چند شکاف کوچک در سطح شکم، یک لوله مخصوص به نام لاپاروسکوپ به داخل شکم فرستاده می شود سپس مقداری گاز به داخل شکم پمپ می شود. بعد از این مرحله، جراح می تواند با مشاهده داخل شکم، قسمتهای مختلف از جمله و کبد را بررسی کند و در صورت لزوم از بافتهای مشکوک نمونه بافتی (بیوپسی) بردارد.

CT اسکن: در این روش، از اشعه X جهت عکسبرداری از اعضاء داخلی بدن استفاده می شود. این روش بدون درد، پزشک را قادر می سازد تا متوجه شود که آیا بیماری به سایر نقاط از جمله غدد لنفاوی و یا کبد سرایت کرده است یا خیر.

سونوگرافی: سونوگرافی، یک روش بی خطر و بدون درد برای بررسی اعضای داخلی بدن است. یک ژل مخصوص روی پوست شکم شما مالیده می شود. سپس به وسیله یک وسیله مخصوص (Probe) که روی پوست شکم شما قرار می گیرد امواج ماوراء صوت به داخل بدن هدایت می شود. سپس تصاویر دریافتی روی صفحه نمایش قابل مشاهده هستند.

مرحله بندی (staging) و درجه بندی (grading)

مرحله (stage) و درجه (grade) سرطان شما از مهمترین فاکتورهای تعیین کننده نوع درمان و پیش آگهی (میزان پاسخ به درمان) شما هستند. مرحله یک سرطان، مشخص می کند که سرطان تا چه حد در بدن منتشر شده است. درجه یک تومور، میزان مهاجم بودن و سرعت رشد آنرا مشخص می کند.  سرطا نهای با درجه پایین ) )low grade معمولاً به آهستگی رشد می کنند در حالی که سرطانهای با درجه بالا (high grade) معمولاً رشد سریعی دارند و بیماری در مرحله بالاتری تشخیص داده می شود.
برای مرحله بندی و درجه بندی از مجموع اطلاعات به دست آمده از معاینه بالینی، پاتولوژی، تستهای تشخیصی مانند سی تی اسکن و لاپاروسکوپی استفاده م یشود.

پیش آگهی ) (Prognosis
پیش آگهی به معنی نتیجه نهایی یک سرطان است. بدین معنی که «پیش آگهی خوب » نشانه احتمال زیاد درمان قطعی سرطان است ولی پیش آگهی بد معمولاً بدین معناست که سرطان قابلیت درمان شدن قطعی ندارد.
تشخیص اینکه آیا سرطان شما دارای پیش آگهی خوب یا بد است بر عهده پزشک شماست. پزشک براساس نوع سرطان، درجه و مرحله، سن شما، بیماریهای دیگر شما و بسیاری فاکتورهای دیگر می تواند تعیین کند که پیش آگهی بیماری شما چگونه است. ولی بخاطر داشته باشید که تعیین پیش آگهی یک سرطان کار بسیار مشکلی است و در بسیاری از موارد تعیین دقیق پیش آگهی یک سرطان ممکن نیست.

درمان

درمان بر اساس مرحله بیماری و حال عمومی بیمار انتخاب می شود. درمانی اصلی سرطان معده در مراحل اولیه عمل جراحی است. در برخی افراد به خصوص در بیماری پیشرفته، تنها از شیمی درمانی و یا رادیوتراپی بعنوان درمان استفاده می شود. گاهی اوقات هم لازم است بعد از انجام جراحی، شیمی درمانی و یا رادیوتراپی انجام شود. در برخی موارد، قبل از انجام عمل جراحی، شیمی درمانی و یا رادیوتراپی انجام می شود. این نوع درمان که Neo-adjuvant نامیده می شود به منظور کوچک کردن توده سرطانی است تا جراح بتواند با راحتی بیشتری توده سرطانی را از بدن خارج کند.
تصمیم گیری برای انتخاب نوع درمان به عهده پزشک انکولوژیست است.

جراحی برای سرطان معده

در جراحی سرطان معده، ممکن است قسمتی و یا تمام معده از بدن خارج شود. سه نوع عمده عمل جراحی معده برای درمان سرطان معده وجود دارد:
1. تراشیدن مخاط معده از طریق گاستروسکوپی:
این روش فقط در موارد سرطانهای با درجه و مرحله پایین و اولیه معده کاربرد دارد. جراح توسط گاستروسکوپ ، مخاط بدخیم معده را می تراشد و از معده خارج می کند.
2. گاسترکتومی ناقص و یا نزدیک به کامل:
در این روش جراحی، قسمت سرطانی معده به همراه بافت های اطراف شامل چربی و غدد لنفاوی از بدن خارج می شود و قسمتهای باقیمانده معده مجدداً به هم متصل می شوند.
3. گاسترکتومی کامل:
در این عمل معده به طور کامل به همراه بافتهای لنفاوی و چربی اطراف از بدن خارج می شود. گاهی لازم است بعضی اعضای مجاور معده نیز از بدن خارج شوند. سپس جراح قسمت تحتانی مری را به ابتدای روده باریک متصل می کند.

بعد از جراحی سرطان معده

همانند تمام جراحی های بزرگ و پیچیده، عمل جراحی سرطان معده با خطراتی همراه است. عارضه جراحی شامل خونریزی، ایجاد لخته خون در عروق، صدمه به اعضاء مجاور معده و نشت غذا و ترشحات دستگاه گوارش از محل بخیه های داخل شکمی می باشد.
برداشتن معده همچنین در دراز مدت سبب ایجاد عوارض گوناگونی می شود که برخی از آ نها عبارتند از:
- سیری زودرس بعد از صرف مقدار کمی غذا
- ضعف و سرگیجه
- استفراغ
- سوء هاضمه
- پس زدن اسید به مری
- اشکال در بلعیدن غذا
- کاهش وزن
- سوء تغذیه

برخی افراد در وفق دادن خود با رژیم غذایی جدید بعد از جراحی معده مشکل پیدا می کنند. در این مورد با پزشکتان مشورت کنید. مشورت با یک متخصص تغذیه نیز می تواند بسیار مفید باشد.

رادیوتراپی

رادیوتراپی با استفاده از امواج قدرتمند اشعه x، سلو لهای سرطانی را از بین می برد. رادیوتراپی ممکن است قبل یا بعد از جراحی انجام شود. هنگام رادیوتراپی شما روی تخت مخصوص درمان قرار می گیرید و دستگاه رادیوتراپی ، اشعه x با انرژی بالا به توده سرطانی می تاباند. هر جلسه رادیوتراپی، تنها چند دقیقه طول خواهد کشید. رادیوتراپی به صورت روزانه از شنبه تا چهارشنبه) 5 روز در هفته) انجام می شود و مجموعاً 5- 7 هفته به طول خواهد انجامید. تعداد جلسات رادیوتراپی، بستگی به نوع سرطان شما و مرحله (stage) آن دارد. در این مورد با پزشکتان مشورت کنید.

عوارض رادیوتراپی

برخی عوارض شایع رادیوتراپی عبارتند از:
- خستگی و ضعف
- قرمزی و التهاب پوست
- کاهش اشتها
- تهوع و استفراغ
- اسهال
- بلع دردناک

بسیاری از این علائم با اتمام درمان برطرف خواهند شد. در صورت تداوم این علائم، حتماً با پزشکتان تماس بگیرید.

شیمی درمانی

شیمی درمانی عبارت است از تجویز داروهای مخصوص جهت درمان سرطان. داروهای شیمی درمانی می توانند موجب از بین رفتن و یا توقف رشد سلو لهای سرطانی شوند. داروهای بسیار زیادی جهت شیمی درمانی وجود دارند. گاهی اوقات تنها از یک دارو برای شیمی درمانی استفاده می شود، ولی اغلب مواقع شیمی درمانی بوسیله چند دارو انجام می شود.
نوع دارویی که به شما تجویز می شود به عوامل متعددی بستگی دارد مانند نوع سرطان، محل اولیه سرطان، شکل سلولهای سرطانی که زیر میکروسکوپ دیده می شوند و اینکه آیا سرطان به نقاط دیگر بدن سرایت کرده است یا نه.

سخن پایانی

به دلایل متعددی که ذکر آنها در اینجا میسر نیست متأسفانه سرطان معده در کشور ما بسیار شایع است. در صورت تشخیص زودرس، این بیماری قابل درمان است ولی با پیشرفت بیماری، احتمال بهبودی بسیار کم خواهد شد. با رعایت نکات تغدیه ای ذکر شده در این مطلب و مراجعه به موقع به پزشک در صورت بروز علائم، می توان ضمن کاهش احتمال ابتلا به این بیماری، شانس بهبودی را افزایش داد.

دکتر احمد مافی