دانستنی های سرطان

اخیرا کتابی به دست ما رسیده که کتاب ارزشمند و قابل توجهی برای خانم هاست. نام این کتاب روبان صورتی است و نویسنده کتاب دکتر محمدهادیزاده فوق تخصص جراحی پستان و عضو هیئت علمی دانشگاه است. او در مقدمه کتاب نوشته: بیماری های پستان و خصوصا سرطان پستان یکی از اساسی ترین بیماری های مربوط به زنان است که بروز آن باعث ایجاد مشکلات زیادی از جمله مشکلات حاد شخصی، شغلی - خانوادگی و اجتماعی برای بیماران خواهد شد. سالانه حدود 10 هزار خانم ایرانی بین سن 17 تا 80 ساله به سرطان پستان مبتلا می شوند. (یعنی هر 50 دقیقه یک خانم ایرانی به سرطان پستان مبتلا می شود.) با توجه به عوامل متعدد خطر، هر روز به تعداد مبتلایان افزوده می شود و از طرف دیگر تشخیص زودرس این شاه کلید درمان این بیماری از نظر طول عمر، نوع درمان و هزینه های آن است. یکی از اساسی ترین راه های تشخیص زودرس این بیماری، آگاهی بیشتر زنان از عوامل خطر و تشخیص این بیماری و معاینه ماهیانه توسط خودشان است. لذا در راستای تشخیص زودرس برای حفظ سلامتی و طول عمر و کیفیت زندگی بیشتر بانوان ایرانی برآن شدیم تا اطلاعات جامعی را در این کتاب ارائه کنیم. به امید روزی که با ریشه کن کردن یا تشخیص زودهنگام این بیماری در مبتلایان، نسبت به معالجه و درمان آن اقدام کنیم. به همین خاطر ما ضمن معرفی کتاب توجه شما را به مطالب انتخابی فصلنامه دانستنی های سرطان از این کتاب جلب می کنیم.

آناتومي پستان ها
پستان در واقع نوعي غده عرق تغيير شكل يافته در بدن به شمار مي آيد. غدد پستاني بجز دوران بارداري و شيردهي در يك مرحله غير فعال به سر مي برند. ساختار اصلي آنها بافت چربي و همينطور بافت كششي (ارتجاعي) متشكل از رشته هاي الستيك است. هر پستان از 15 تا 20 بخش به نام «لوب » تشكيل شده است كه مانند گلبرگهاي گل مينا در كنار هم قرار دارند. هر لوب به نوبه خود از لوبول هاي كوچكتر و در نهايت آنها نيز از هزاران لوبول ريز تشكيل يافته است كه در آنها شير توليد مي شود. در بين اين اجزا شيارهايي به نام «مجرا » يا «داكت » وجود دارد كه به مركز نوك پستان در ناحيه تيره پوست كه «آرئوال» نام دارد منتهي مي شود. فضاي باقيمانده ميان مجراها و لوبول ها را چربي پر مي كند. اندازه هر پستان به ميزان بافت چربي آن بستگي دارد.

کلیات بیماری های خوش خیم

پستان درد
ضربه هاي وارد شده به پستان، كيست هاي پستان و توده هاي خوش خيم يا بدخيم پستان نيز مي توانند باعث ايجاد درد در پستان شوند. درد پستان يا ماستالژي مشكل شايعي بين خانم هاست؛ به طوري كه از هر 52 خانم 7 نفر در طول زندگي آن را تجربه مي كنند. در واقع در حدود 52 درصد از زنان، درد متوسط تا شديد پستان را لااقل در 1 روز از ماه تجربه مي كنند و در برخي موارد، در سر تا سر دوران قاعدگي چنين درد شديدی وجود دارد... زناني كه يائسه شده اند، نيز ممكن است دچار درد پستان شوند و البته اين علائم بيشتر در زنان جوانتر و حوالي يائسگي رخ مي دهند. اگر درد پستان شديد باشد، مي تواند زندگي فرد و فعاليت روزانه او را تحت تأثير قرار دهد. اينكه درد پستان به تنهايي نشان دهنده سرطان پستان باشد، اتفاق نادري است و تنها در 0 تا 7 درصد از زنان، درد پستان ممكن است نشانه سرطان باشد. اما اگر شما درد غير قابل توجيهي داريد كه زندگي شما را مختل كرده و اگر به هر دليلي در مورد سرطان پستان نگران هستيد، به پزشك مراجعه كنيد تا مشكل شما بررسي شود.

چه باید کرد؟
براي درمان، بايد علت زمينه هاي ايجاد كننده برطرف شود، توجه به مسائل رواني اجتماعي از اولويت بالايي برخوردار است. پوشيدن لباس زير مناسبي كه به بافت ها فشار وارد نكند و حمايت كافي از بافت پستان ايجاد كند و تغيير روش جلوگيري از بارداري ايده مناسبي است. استفاده از ضد دردهاي موضعي در ناحيه دردناك براي تسكين دردهاي غير دوره اي كمك كننده است. اگر در دوران يائسگي هستيد و هورمون درماني براي شما انجام مي شود، ممكن است نياز باشد كه هورمون درماني را متوقف كنيد. در دردهاي دوره اي شديد ممكن است پزشك با توجه به يافته هاي باليني و آزمايشگاهي داروهايي مانند دانازول، بروموكريپتين، تاموكسيفن يا ساير داروها را براي شما تجويز كند. مصرف برخي مكمل ها مانند مكمل هاي حاوي گامالينولييك اسيد و يا مكمل ويتامين E به برخي از افراد كمك مي كند.

ترشحات پستان
ترشح از نوك پستان با وجود آنكه نسبتا شايع و در اغلب موارد خوش خيم است، باعث ايجاد اضطراب و ترس از سرطان در بين خانم ها مي شود. در بيش از نيمي از زنان، با فشار به نوك پستان ترشحاتي از مجاري خارج مي شود. با وجود اينكه بسياري از خانم هاي مبتلا به ترشح پستان دچار سرطان نيستند، ولي احتمال همراهي سرطان پستان با اين ترشحات، ارزيابي دقيق اين بيماران را ضروري مي سازد. خوشبختانه در حدود 51 درصد از موارد، ترشحات نوك پستان به علت وجود يك بيماري خوش خيم است و احتياج به كار خاصي ندارد.

انواع ترشحات نوك پستان
در برخورد با ترشح نوك پستان توجه به نكات زير ضروري است:
1- رنگ و نوع ترشح (ترشحات شیری، چرکي، زرد و شفاف، آبكي، خوني و خونابه ای، سبز، آبي، قهوهای و خاکستری)
2- درگیری يك يا هر دو پستان، خروج ترشحات از يك منفذ نوك پستان يا بیشتر
3- خروج خود به خودی مايع يا خروج آن با فشار بین انگشتان
4- لمس يا عدم لمس توده همراه
5- سن بیمار
6- وضعیت هورموني بیمار (مصرف داروی هورموني، بارداری، شیردهي،يائسگي و... )

سرطان پستان چیست؟
تمام بدن ما از سلول ساخته شده است. سلول ها بسيار كوچك هستد و فقط به وسيله ميكروسكوپ ديده مي شوند. به طور معمول، سلول ها تكثير مي شوند تا جانشين سلول هاي پير و مرده شوند و يا اينكه در بچه ها، باعث رشد بدن شوند. اين تكثير و ازدياد سلولها تابع قوانين خاصي است. بنابراين سلولها به اندازه لزوم زياد مي شوند، نه كمتر و نه بيشتر.
در هنگام بروز سرطان، رشد و تكثير سلول ها از مهار و كنترل خارج مي شود تعداد زيادي سلول جديد ايجاد مي شود كه به تدريج منجر به ايجاد توده و تومور سرطاني می شوند. سرطان پستان تقريباً يك بيماري مختص به خانم ها است. عوامل مستعد كننده شامل سن بالا، سابقه فاميلي، نازايي، اولين حاملگي بالای 20 سالگي، مصرف غذاهاي حاوي چربي حيواني زياد و... هستند. بسياري از اين بيماران در مراحل اوليه، علائم باليني چنداني نداشته و بيماري به وسيله معاينه جراح و انجام ماموگرافي مشخص مي شود.

خودآزمایي پستان
خودآزمايي پستان به انگليسي (Breast- Self-Examination) به اختصار BSE يكي از انواع روش هاي شناسايي سرطان پستان اوليه است. اين روش فقط با خود زن سر و كار دارد كه بايد هر قسمت از پستان را كه برآمده ، تورفتگي و يا تورم دارد بررسي كند. روش هاي زيادي براي خودآزمايي پستان استفاده مي شوند. بيشترين
روش پيشنهاد شده، زن را در مقابل آينه و نيم تنه بالا را مقابل به رخ قرار مي دهد. او بايد براي یافتن علائم ظاهري مانند گودي، ورم يا سرخي در اطراف پستان به آينه نگاه كند. اين كار بايد در چندين حالت مختلف تكرار شود، همانند دستان به کمر و دوباره روي سر . زن بايد بعد از آن با كف انگشتان دست پستان را لمس كرده تا هر نوع برآمدگي (چه ظاهري و چه تورفتگي ها در بافت) يا سختي را پيدا كند. چندين گام متفاوت وجود دارند كه بايد از اينكه هر مرحله به درستي انجام مي پذيرد مطمئن ساخته شود.

نحوه انجام خودآزمایي پستان
خودآزمايي پستان شامل دو مرحله است: نگاه كردن و لمس كردن

چه مناطقي را باید معاینه کرد؟
محدوده اي كه بين استخوان ترقوه از بالا، استخوان جناغ پستان و زير بغل از طرفين و دو انگشت پايين تر از لبه پايين پستان، در محل كش لباس زير از پايين قرار دارد، بايد معاينه شود. براي لمس پستان بهتر است فرد دراز بكشد براي معاينه پستان چپ يك بالش كوچك زير شانه چپ و دست چپ را زير سر قرار دهد. شانه فرد بايستي به اندازه اي بالا رود كه پستان چپ در وسط قفسه پستان قرار گيرد و به هيچ سمتي انحراف نداشته باشد. براي معاينه پستان راست هميشه از دست چپ و براي معاينه پستان چپ هميشه از دست راست استفاده مي شود.
همه پستان بايد با حركات چرخشي كوتاه لمس شود. براي لمس، انگشتان بر روي قفسه پستان با فشار كم، متوسط و زياد چرخانده شود تا لمس سطحي و عمقي در هر ناحيه انجام شود. براي اينكه فرد همه جا را معاينه كند بهتر است تمام پستان را به صورت دواير متحدالمركز از اطراف به سمت نوك پستان معاينه کند.
روش هاي ديگري هم وجود دارد، مثل تقسيم كردن پستان به 4 قسمت و معاينه هر ربع به طور جداگانه. پس از اينكه تمام پستان معاينه شد، دنباله پستان در ناحيه زير بغل و سپس گودي زير بغل از نظر وجود توده پستاني يا زيربغلي بررسي مي شود. سپس بايد پستان مقابل به همين شيوه لمس شود.

معاينه پستان را مي توان در حين استحمام نيز انجام داد.در اين حالت پوست پستان لغزنده و اصطكاك در لمس كمتر است و معاينه پستان ها راحت تر انجام مي شود.
اگر پستان هاي فرد بزرگ هستند، بهتر است فرد، پستان را با يك دست نگه داشته و با دست ديگر آن را معاينه كند. در انتهاي معاينه، بايد نوك پستان مانند حالت دوشيدن فشار مختصري داده شود تا در صورت وجود ترشح بتوان آن را مشاهده كرد. پس از معاينه كامل پستان، در صورت وجود هريك
ازموارد زير حتما بايد فرد به پزشك مراجعه كند.

لمس توده در پستان
1- افزايش اندازه توده اي كه از قبل وجود داشته و تحت نظر بوده است.
2- علائم پوستي مانند فرورفتگي پوست يا نوك پستان، انحراف نوك پستان قرمزي و زخم
3- پوسته پوسته شدن، قرمزي و خارش نوك پستان.
4- ترشح غير طبيعي از نوك پستان

راهكار ساده برای جلوگیری از سرطان پستان
1- وزن خود را متعادل كنيد. زناني كه از سن 55 سالگي به بعد، دچار اضافه وزني بيشتر از 5 كيلوگرم بوده اند، احتمال ابتلا به سرطان پستان در زمان يائسگي در آنها بيشتر است.
2- مقدار زيادي ميوه و سبزي مصرف كنيد.
سبزيجات شامل:
هويج، گوجه فرنگي، سبزيجات برگ سبز مانند اسفناج، و انواع كلم كلم بروكلي، كلم قرمز، كلم قمري، گل كلم، كلم پيچ.
ميوه ها شامل:
مركبات، انواع توت، توت فرنگي و گیلاس نكته قابل توجه اين است كه سبزيجات را يا خام مصرف كنيد و يا بخارپز كنيد.
3- مرتب ورزش كنيد. روزانه 20 دقيقه و يا بيشتر ورزش انجام دهيد .
4- چربي غذاها را از نوع خوب انتخاب كنيد. چربي هاي خوب شامل چربيهاي غير اشباع امگا 3 و امگا 6 است. چربي هاي اشباع و جامد مثل چربي ها و روغنهاي حيواني و روغن نباتي جامد مضر هستند. امگا 6 در روغن هايي از قبيل ذرت و آفتابگردان يافت مي شود. امگا 3 در روغن هايي نظير روغن ماهي سالمون، روغن ماهي قزل آلا و روغن ماهي ساردين يافت مي شود. چربي هاي غير اشباع در روغن هاي گياهي نظير، كانوال، زيتون،آجيل و دانه هاي روغني يافت مي شود.
5- كربوهيدرات مناسب و خوب را مصرف كنيد. نانها و غلات سبوسدار، لوبيا، باقلا و بنشن را مصرف كنيد.
6- غذاهايي كه با سويا درست شده اند را مصرف كنيد. فرآورده هاي سويا مانند آجيل سويا، شيرسويا و سوياسس، توفو و خود سويا در كاهش سرطان پستان كمك مي كنند.
7- به طور مرتب و روزانه مكمل دريافت كنيد.
8- ويتامين C و E و سلنيوم را هر روز مصرف كنيد. اين مواد مغذي، خاصيت آنتي اكسيداني قوي دارند و خطر ابتلا به سرطان را كاهش مي دهند.
9- روحيه خود را بالا ببريد. نگاه مثبت به زندگي داشته باشيد. با دوستان و خانواده باشيد. خواب كافي داشته باشيد. (7- 5 ساعت خواب در شب). استرس را از خود دور كنيد. چاقي مادر همه دردهاست.

وزن مطلوب داشتن و ورزش كردن باعث دوري تمام دردها و رنج ها مي شود. پس بياييد سالم و با نشاط بمانيم و از زندگي خود لذت ببريم. جبران كمبود ويتامين D هم در پيشگيري از سرطان و هم در درمان آن موثر است. در افرادي كه كمي اضافه وزن دارند و يا مانعي براي مصرف متفورمين ندارند و يا مبتلا به مرض قند هستند. با تجويز پزشك استفاده از متفورمين با دوز كم در پيشگيري و درمان سرطان پستان موثر است.

دکتر محمد هادیزاده
فوق تخصص جراحی پستان و عضو هیئت علمی دانشگاه