سرطان معده (gastric cancer) شایعترین سرطان در مردان ایرانی و مهمترین عامل مرگ ناشی از سرطان در ایران است. سرطان معده سالیانه باعث مرگ حدود یک میلیون نفر در سرتاسر جهان می شود. سرطان معده اغلب در کشورهای جهان سوم شایعتر از کشورهای اروپایی و آمریکایی می باشد و در بعضی از کشورهای خط ساحلی دریای خزر و نواحی از چین و آسیای شرقی نیز شیوع بالایی دارد. سرطان معده بیشتر در افراد میانسال و مسن دیده شده و در آقایان شیوع بیشتری دارد. سابقه عفونتهای هلیکو باکتر پیلوری می تواند علت مهمی در ابتلا این بیماری باشد و همچنین زمینه ژنتیک نیز می تواند سبب ایجاد سرطان در افراد جوان و میانسال باشد.

سرطان معده توسط ترکیبی از جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی درمان می شود که هریک عوارض متعددی دارند.

عوارض بعد از عمل جراحی

- عوارض تنفسی : اولین و عمده ترین عارضۀ بعد از عمل جراحی
- خستگی، ضعف و بی حالی
- ضعف عضلانی
- افسردگی
- مشکلات تغذی های و بلع
- و...

اهداف فیزیوتراپی در سرطان

• کاهش عوارض بیماری سرطان
• کاهش عوارض درمانهای سرطان
• راه اندازی و متحرک نگاه داشتن بیمار (کاهش عوارض بستری)
• حفظ استقلال بیمار
• کاهش درد بیمار

نقش فیزیوتراپیست قبل از جراح

- بررسی وضعیت تنفسی بیمار
- بررسی قدرت عضلات تنفسی و شكمی بیمار
- آماده سازی وضعیت قلبی عروقی و تنفسی بیمار برای گرفتن بیهوشی طولانی
- بررسی وضعیت حرکتی بیمار
- بررسی وضعیت عملکردی فرد

فیزیوتراپی و نقش آن بعد ازجراحی

روز اول بعد از جراحی

- بررسی وضعیت تنفسی بیمار
- آموزش به بیمار برای داشتن تنفس كاربردی
- آموزش به بیمار برای داشتن سرفۀ موثر و تخلیۀ ترشحات ریوی
- انجام ورزش های اندام تحتانی برای جلوگیری از ترومبوز و آمبولی ناشی از بی حركتی

روز دوم بعد ازجراحی

- تشویق و كمك به بیمار برای نشستن لبۀ تخت
- كمك به بیمار برای خروج از تخت در زمانهای مختلف و جلوگیری از بی حركتی بیمار كه ناشی از درد و خستگی و بی حالی است.

عوارض تنفسی و نقش فیزیوتراپی

همانگونه كه در بالا اشاره شد اولین و مهمترین عارضه ای كه طی جراحی در سرطان معده ایجاد می شود مشكلات و عوارض تنفسی است. این عوارض شامل :
1. افزایش تعداد و كاهش عمق تنفس به همراه ترس و اضطراب
2. كاهش تعداد و عمق تنفس به همراه آثار بیهوشی و بعضی داروها
3. كاهش انبساط ریه به همراه ضعف، خستگی، نفخ شكم، بی میلی به تنفس عمیق به علت برش در ناحیه شكم

فیزیوتراپیست به بیمار آموزش می دهد كه چگونه تنفس عمیق وسرفه های مؤثر داشته باشد. بیمار باید هنگام سرفه و تنفس عمیق به منظور تخفیف فشار بر روی عضلات شكمی و برش جراحی زانوهایش را خم كند. هنگام سرفه و تنفس عمیق محل برش را با دست یا با بغل كردن بالشتی محكم نگه دارد. معمولاً برای بهتر كردن الگو و عمق تنفس، از دستگاه اسپیرومتر استفاده م یشود.

تأثیرات استفاده از دستگاه اسپیرومتر

1. افزایش و بهبود تهویه بیمار
2. پیشگیری از آتلكتازی و تجمع ترشحات ریوی
3. انجام تنفسهای عمیق و مؤثر
4. تصحیح الگوی تنفسی
5. كمك به كنترل تنفس بیمار
6. افزایش قدرت، هماهنگی و تقویت عضلات تنفسی
7. اكسیژن گیری كافی آلوئولی
8. متحرك كردن دیواره قفسه سینه
9. تشویق و ایجاد انگیزه در بیمار جهت انجام تنفسهای عمیق و درست
10 . آگاهی بیمار از وضعیت تنفسی خود و سعی در بهبود آن

روش صحیح استفاده ازاسپیرومتر

پاكت پلاستیكی دستگاه را باز كنید لوله خرطومی را به سوراخ پایین دستگاه متصل نمایید نشانگر تنفسی را مقابل عددی كه برایتان تجویز شده قرار دهید. توپ زرد رنگ نشان دهنده سرعت دَم و پیستون سفید رنگ نشان دهنده مقدار حجم هوایی است كه با هر دَم وارد ریه ها میك‏نید. روی تخت خود نشسته و به پشت تخت تكیه دهید ابتدا یك بازدم عمیق انجام دهید و هوا را از ریه های خود خارج کنید. سپس با یك دست لوله اسپیرومتر را گرفته و در دهان خود قرار دهید و با دست دیگر اسپیرومتر را به صورت عمودی جلوی صورت خود بگیرید. بعد یك نفس آرام و عمیق بكشید و سعی كنید كه توپ زرد داخل دستگاه را به حركت در آورید و آن را وسط لوله و جلوی شكلك خندان نگهدارید.
نفستان را عمیقتر نمایید تا جایی كه ریه ها پُر از هوا شود و پیستون سفید رنگ به نشانگر حجم نزدیك شود، چند ثانیه نفستان را در همان وضعیت نگهدارید سپس به آرامی هوا را از ریه ها خارج نمایید و حدود پنج الی ده بار در ساعت این كار را تكرار نمایید. سعی كنید پیستون سفید رنگ را به تدریج تا جایی كه برایتان تجویز شده است بالا ببرید.

مدت و دفعات كار با اسپیرومتر

روز قبل از عمل: بیمار مرتب با دستگاه كار میك‏ند تا طرز استفاده صحیح از آن را به طور كامل یاد بگیرد.
روز اول و دوم بعد از عمل: در هنگام بیداری هر دو ساعت یك بار تا سر حد خستگی. معمولاً 10 بار کافی است.
روز سوم بعد از عمل: هر یك الی دو ساعت یك بار
روز چهارم بعد از عمل به بعد: هر چهار ساعت یك بار

ضعف عضلات به خصوص ضعف عضلات تنفسی

به دنبال جراحی درسرطان معده به خصوص به علت ایجاد برش جراحی در ناحیه ی عضلۀ دیافراگم، شاهد ضعف و اختلال عملكرد در این عضله هستیم. همچنین به علت بی حركتی و درد ضعف عضلات ناحیۀ تنفسی و شكمی نیز بسیار بارز است.

 

تمرینی مهم جهت تقویت عضلات تنفسی به خصوص عضلۀ دیافراگم

1. روی تخت یا سطحی صاف به پشت با زانو های خم دراز بكشید. بهتر است برای این كار بالشتی زیر زانو قرار دهید. سپس یك دست خود را روی ناحیۀ فوقانی قفسۀ سینه و دست دیگر خود را زیر ناحیۀ دند های قرار دهید تا حركت قفسۀ سینه خود را هنگام تنفس احساس كنید.

2. به آرامی با بینی خود نفس بكشید به گونه ای كه شكم شما بر خلاف جهت دستتان به سمت بالا بیاید دست بالایی شما ثابت باشد و حركت نكند.

3. سپس هنگام بازدم عضلات شكم خود را سفت كنید و هوا را با لب های جمع شده (غنچه ای) از قفسۀ سینه خارج كنید. توجه داشته باشید كه هنگام بازدم نیز باید دست بالایی شما ثابت و بدون حركت به سمت بالا یا پایین باشد.

پس از چندین بار انجام این تمرین برای تقویت بیشتر همین تمرینات را در حالت نشسته مانند شکل زیر انجام دهید.

خستگی، ضعف و بی حالی

از دیگر عوارض بعد از جراحی در بیماران دچار سرطان معده، وجود ضعف، خستگی و بی حالی است. وجود این عوارض معمولاً عامل مهمی در بی حرکت ماندن بیمار است که این بی حرکتی خود عوارض دیگری را به دنبال خواهد داشت.
فیزیوتراپیست دراین موارد با تجویز و ارائه حرکات ورزشی لازم، به بیمار در موارد زیر یاری می رساند:
- کاهش خستگی و بی حالی
- تقویت سیستم ایمنی
- كاهش عوارض بی تحركی مانند آتروفی و كوتاهیهای عضلانی
- تشویق درجهت تحرک و انجام کارهای شخصی.

از ورزش های مفید در مراحل اولیه بعد ازخروج از اتاق عمل می توان به موارد زیراشاره کرد:
Ankle pump - : این ورزش به این صورت است كه بیمار در حالت خوابیده، مچ پای خود را به سمت بالا و پایین حركت می دهد.
مزایای این تمرین شامل بازگشت خون به سمت قلب، جلوگیری از ایجاد ترومبوز و آمبولی به دلیل بی حركتی، خون رسانی بهتر به اندام ها و بهبود فعالیت قلبی عروقی است.
- از دیگر ورز شهای توصیه شده در این مراحل، انجام حرکات فعال کمکی اندامها در جهت کمک به بیمار برای جلوگیری از بی حرکتی و مشکلاتی است که بعدها به دنبال این بی حرکتی ایجاد می شود. همچنین این تمرینات درجهت كاهش خستگی و بی حالی بیمار مورد استفاده قرار می گیرد.
- در مراحل بعدی و پس از خروج بیمار از بخش مراقبتهای ویژه، انجام ورزشهای مقاومتی توصیه می شود که با توجه به شرایط بیمار توسط فیزیوتراپیست به فرد آموزش داده م یشود.

لنفاتیك تراپی

در جراحیهای انجام شده در افراد مبتلا به سرطان معده اغلب بسیاری از غدد لنفاوی این افراد طی جراحی برداشته می شود. به دنبال این نوع جراحیها بیماران دچار لنف ادم و یا همان تجمع لنف می شوند.
نقش مهم فیزیوتراپیس تها در این زمینه، كمك به درناژ و تخلیۀ لنف و كاهش تجمع مایع لنفی یا همان ورم در بدن است. در آخر می توان به نقش مهم فیزیوتراپیست در آموزش ورزشها و حركات اصلاحی در جهت توزیع مساوی وزن، جلوگیری از ایجاد كیفوز (قوز پشتی) و اسكولیوز (انحراف طرفی ستون فقرات)، جلوگیری از ایجاد مشكلات ناحیۀ شكمی، و آماده کردن بیمار برای بازگشت به فعالیت های روزانۀ زندگی اشاره کرد.

 

پریسا علایی
فیزیوتراپیست