دانستنی های سرطان

دستگاه گوارش در انسان وظیفه هضم و جذب غذا، آب و سایر مواد مغذی را بر عهده دارد. علاوه بر آن، دستگاه گوارش وظیفه، دفع مواد زاید از بدن را نیز بر عهده دارد که این مواد زائد، مدفوع نامیده می شوند.

دستگاه گوارش فوقانی از دهان شروع شده و پس از آن شامل مری و معده می باشد. دستگاه گوارش تحتانی شامل دو قسمت اصلی است: رودۀ کوچک و رودۀ بزرگ. روده بزرگ وظیفه جذب نمک و آب را به عهده دارد. روده بزرگ همچنین بعنوان مخزنی عمل می کند که مواد زائد در آن جمع می شوند تا در زمان مقتضی از بدن دفع شوند. طول روده بزرگ حدود 5/ 1 متر است.

سرطان روده بزرگ چقدر شایع است؟
سرطان روده بزرگ دومین سرطان شایع انسان است. آمارها نشان می دهند که تا قبل از سن 75 سالگی، یک نفر از هر هجده مرد، و یک نفر از هر 28 زن دچار سرطان روده بزرگ می شوند. با بالا رفتن سن، ریسک ابتلا به سرطان روده بزرگ بیشتر می شود. سرطان روده بزرگ معمولاً افراد مسن تر از 50 سال را گرفتار می کند، ولی حتی در افراد بسیار جوان هم ممکن است دیده شود.

علائم ابتلا به سرطان روده بزرگ کدامند؟
در مراحل اولیه، این سرطان معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی کند. برخی از بیماران یک سری علائم خفیف را تجربه می کنند که عبارتند از:
- تغییر در اجابت مزاج، تغییر در شکل ظاهری مدفوع، یبوست، دفع مدفوع به میزان کم و به دفعات زیاد
- احساس پُری در روده یا رکتوم
احساس تخلیه ناکامل روده بعد از اجابت مزاج-
- درد شکم هنگام دفع مدفوع، درد مقعد
- وجود خون در مدفوع
- انسداد روده
- کاهش وزن غیر قابل توجیه
- خستگی و ضعف
- کمخونی

دو نکته مهم:
1- بسیاری از علائم ذکر شده، در بیماری های خوش خیم روده ها مثل بواسیر و شقاق هم دیده می شوند. همچنین بسیاری از مواد غذایی خورده شده می توانند رنگ مدفوع را تغییر دهند و یا شکل ظاهری آن را عوض کنند. لذا در صورت داشتن این علائم بدون اینکه وحشت کنید به پزشک مراجعه کنید بخصوص اگر سنتان بالای 45 سال است.
2- تمام این علائم در یک فرد ظاهر نمی شوند. هر کس بنابر نوع سرطان و قسمتی از روده که گرفتار شده، ممکن است تعدادی از این علائم را تجربه کند.

علل سرطان روده بزرگ
علل متعددی در ایجاد سرطان روده بزرگ دخیل هستند:
- خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ در افراد بالای 50 سال بیشتر است.
- افراد دچار بیماری التهابی روده شامل کولیت اولسراتیو و کرون، ریسک بسیار بالایی برای ابتلا به سرطان روده بزرگ دارند.
- شیوه زندگی شامل وزن، میزان فعالیت فیزیکی، رژیم غذایی و مصرف الکل در ایجاد سرطان روده بزرگ مؤثرند.
- بعضی افراد که دچار سرطان روده بزرگ می شوند دارای حالت ارثی این سرطان هستند. این افراد ژنهای معیوب را از والدین خود به ارث می برند که باعث ایجاد سرطان در آ نها م یشود.

تشخیص سرطان رودۀ بزرگ
مهمترین روش های تشخیص سرطان روده بزرگ عبارتند از:
سیگموئیدوسکوپی
کولونوسکوپی
با انجام کولونوسکوپی پزشک می تواند تمام روده بزرگ شما را بررسی کند (برخلاف سیگموئیدوسکوپی که فقط قادر به بررسی حدود نیم متر از روده بزرگ است).
سی تی اسکن
در این روش، از اشعه X جهت عکسبرداری از اعضاء داخلی بدن استفاده می شود. این روش بدون درد، پزشک را قادر می سازد تا متوجه شود که آیا بیماری به سایر نقاط از جمله غدد لنفاوی و یا کبد سرایت کرده است یا خیر.
ام آر آی MRI
سونوگرافی از طریق رکتوم 

مرحله بندی (staging) سرطان روده بزرگ
تست های تشخیصی که در صفحات قبل بدانها پرداخته شد می توانند به پزشک کمک کنند تا درجه پیشرفت (مرحله یا stage) بیماری شما را تعیین کند. مرحله یا stage یک سرطان نشاندهنده این مطلب است که سرطان تا چه حد پیشرفته است. سرطان با stage بالا شانس کمتری برای بهبودی نسبت به سرطان با stage پایین دارد.

روش های درمان سرطان رودۀ بزرگ
مهم ترین درمان های سرطان روده بزرگ عبارتند از: جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی (پرتودرمانی). جراحی در اکثر موارد درمان اصلی است. بسیاری از بیماران به شیمی درمانی نیز احتیاج خواهند داشت. در برخی بیماران نیز ممکن است انجام رادیوتراپی ضرورت پیدا کند. شما بر حسب نوع و مرحله سرطان خود ممکن است نیاز به یکی یا مجموعه ای از این سه درمان داشته باشید.

جراحی
در اکثر بیماران دچار سرطان روده بزرگ جراحی انجام می شود. جراح، قسمت سرطانی روده را جدا کرده و سپس دو انتهای باقیمانده روده را به هم متصل می کند. اگر دو انتهای روده قادر به متصل کردن نباشند، شما مجبور به داشتن استوما stoma خواهید بود. هدف از جراحی سرطان کولون، برداشتن بافت سرطانی و بافت های درگیر اطراف است طوری که هیچ بافت غیرطبیعی داخل شکم باقی نماند. شایعترین نوع جراحی سرطان کولون، کولکتومی (colectomy) نام دارد. در این عمل، جراح پس از باز کردن جدار شکم، قسمت سرطانی روده را برمی دارد.

رژیم غذایی بعد از جراحی روده بزرگ
برخلالف عقیده برخی افراد، بعد از جراحی روده بزرگ احتیاجی به رعایت یک رژیم غذایی خیلی محدود و به اصطلاح سفت و سخت نیست، فقط می بایست از برخی غذاها که باعث ناراحتی شما می شوند پرهیز کنید. برخی غذاها به بعضی افراد به اصطلاح نمی سازند، و مناسب آنان نیستند. شما به تدریج با خوردن غذاهای گوناگون می بایست به رژیم غذایی مطلوب خود دست پیدا کنید. رعایت نکات ساده زیر می تواند به شما در جهت یافتن بهترین رژیم غذایی مناسب خودتان کمک کند:

بعد از عمل جراحی روده بزرگ، مدفوع شُل می شود و شما ممکن است احساس نفخ نسبتاً زیادی داشته باشید. لذا بهتر است از مواد غذایی که به اصطلاح نفاخ هستند و یا باعث مدفوع شل می شوند پرهیز کنید مانند نخود و لوبیا، تخم مرغ، سبزیجاتی مانند بروکلی، کلم، گل گلم، پیاز، سیر ، ماهی سرخ شده، بعضی انواع پنیر، شیر، طالبی، هندوانه، آجیل، ماءالشعیر، شکر و مواد شیرین کننده مصنوعی. مصرف ماست می تواند علاوه بر سفت تر کردن مدفوع، از میزان گاز داخل روده و نفخ بکاهد. برخی غذاها ممکن است باعث تحریک روده ها و حتی انسداد روده شوند. اینها شامل مواد غذایی دارای فیبر زیاد هستند مانند پرتقال، توت فرنگی، سیب، سبزیجات خام، اسفناج، لوبیا سبز، ذرت، پاپ کورن، آجیل، نارگیل، غذاهای حاوی ادویه زیاد و گوجه فرنگی. بهتر است حتی الامکان مقدار کمتری از این مواد غذایی مصرف کنید.
برای رسیدن به یک رژیم غذایی مناسب، توجه به توصیه های ساده زیر کمک کننده است:

- سعی کنید وعده های غذایی منظم در ساعات خاص مصرف کنید.
- غذا را به قطعات کوچک قسمت کنید.
- غذا را آهسته و بسیار خوب بجوید. قورت دادن تکه های جویده نشده غذا می تواند سبب انسداد روده شود، بخصوص در کسانی که دارای کولستومی هستند.
- اگر می خواهید مواد غذایی جدید را امتحان کنید سعی کنید هر بار یکی از آ نها را به وعده غذایی خود بیافزایید تا اگر مشکلی ایجاد شد، به راحتی متوجه شوید که کدام ماده مسئول ایجاد مشکل است.
- اگر با مصرف یک ماده غذایی دچار مشکل شدید، 4- 3 هفته از مصرف آن پرهیز کنید و سپس دوباره آن را امتحان کنید اگر مجدداً دچار مشکل شدید بهتر است برای همیشه از مصرف آن صرف نظر کنید.
- برای جلوگیری از یبوست، می بایستی روزانه بیش از 8 لیوان آب و یا آب میوه بنوشید.

برای رسیدن به یک رژیم غذایی مناسب، مشورت با یک متخصص تغذیه بسیار کمک کننده است.

شیمی درمانی
هدف از شیمی درمانی، از بین بردن سلولهای سرطانی است. در برخی موارد که تودۀ سرطانی بسیار کوچک بوده و محدود به دیواره روده است، ممکن است نیازی به انجام شیمی درمانی نباشد و جراحی به تنهایی انجام شود. در برخی موارد لازم است قبل از عمل جراحی، برای بیمار شیمی درمانی و یا رادیوتراپی (پرتودرمانی) انجام شود تا توده سرطانی کوچک شده و قابلیت برداشته شدن حین عمل جراحی را پیدا کند. در اغلب موارد، ابتدا جراحی و سپس شیمی درمانی انجام می شود.

تطابق با عوارض ناشی از درمان سرطان رودۀ بزرگ
بعد از درمان سرطان روده بزرگ، بسیاری از بیماران دچار تغییر اجابت مزاج خواهند شد. شما ممکن است دچار بی اختیاری مدفوع شوید و یا مجبور شوید که استوما موقتی یا دائم داشته باشید.

داشتن استوما (Stoma)
بعد از درمان سرطان روده بزرگ، بعضی افراد به یک استومای موقتی یا دائم نیاز پیدا می کنند. یک استوما در ناحیه کولون، کولوستومی نامیده می شود. اگر سرطان شما به گونه ای باشد که جراح پس از خارج کردن بافت سرطانی قادر نباشد دو انتهای باقیمانده روده را به هم متصل کند، ناگزیر می بایست استوما داشته باشید. در این حالت، جراح انتهای روده شما را به یک سوراخ روی پوست شکم متصل می کند تا مدفوع از آن طریق خارج شود. استوماها دارای ابعاد مختلف هستند، ولی بسیاری به قطر یک سکه 250 ریالی هستند.

کیسه کولوستومی (Colostomy bags)
کیسه های کولوستومی به استوما متصل می شوند و مواد دفعی داخل آن ها انباشته می شوند. انواع مختلفی از کیسه های کولوستومی موجود است . در نوع یک بار مصرف آن، کیسه بوسیله یک چسب محکم روی پوست محکم می شود. این کیسه مانع نشت مواد مدفوع می شود و در اکثر موارد بدون بو است. نگران نباشید! کیسه های کولوستومی جدید طوری ساخته شده اند که از پخش شدن بو تا حد بسیار زیادی جلوگیری می کنند.
وقتی کیسه کولوستومی پُر شد، شما می بایست آن را دور انداخته و یک کیسه جدید به کولوستومی خود متصل کنید. در هوای گرم و مرطوب و یا هنگام فعالیت بدنی، چسب کیسه کولوستومی ممکن است ضعیف شود و از پوست جدا شود و باعث نشت مواد مدفوعی شود. در نتیجه شما می بایست همواره تعدادی کیسه اضافه همراه داشته باشید.

زندگی با کولوستومی
آموختن روش زندگی کردن با کولوستومی دشوار است. ولی شما تنها نیستید. هم اکنون هزاران نفر در سراسر دنیا مانند شما دارای کولوستومی هستند. داشتن کولوستومی نباید مانع انجام دادن فعالیت هایی شود که قبلاً انجام می دادید. تنها می بایست روش انجام آن فعالیت ها را کمی تغییر دهید. نکته دیگری که باید بیاموزید، روش تعویض و جاگذاری صحیح کیسه کولوستومی است. در این موارد از پزشک جراح یا پرستار بخش کمک بخواهید. کیسه کولوستومی معمولاً صاف روی پست شکم شما می چسبد و از زیر لباس قابل مشاهده نیست لذا دیگران نمی توانند به راحتی متوجه وجود آن شوند. شاید یکی از ناخوشایندترین مسایل راجع به کولوستومی، ظاهر آن روی بدن باشد. کولوستومی معمولاً مرطوب و لیز است و ممکن است به آسانی با کمترین ضربه خونریزی کند. همچنین در بسیاری از موارد یک مایع شفاف به نام موکوس از خود ترشح می کند. در هنگام داشتن کولوستومی معمولاً مدفوع شلتر می شود و قوام خود را از دست می دهد.

این شل بودن مدفوع ممکن است باعث نشت مواد مدفوعی از اطراف محل چسبیدن کیسه کولوستومی شود و پوست شکم شما را تحریک کند. حتی گاهی مواقع ممکن است این مسأله باعث ایجاد عفونت شود. لذا لازم است تا شما کیسه کولوستومی خود را مرتباً کنترل کنید و در صورت وجود هر گونه نشت، آن را عوض کنید. توجه به نکات زیر می تواند بسیار کمک کننده باشد:
- همیشه قبل از تعویض کیسه کولوستومی، دستان خود را بشویید.
- هر بار که کیسه را عوض می کنید، پوست اطراف کولوستومی را نیز تمیز کنید. برای این منظور می توانید از آب و شامپو استفاده کنید.
- وقتی کیسه بیش از یک سوّم پُر شد آن را تخلیه کنید. همچنین بهتر است همیشه قبل از خواب کیسه را تخلیه کنید.
- وقتی برای تعویض کیسه آن را بر می دارید، استوما را با یک دستمال کاغذی بپوشانید.
- اگر استومای شما خونریزی کرد، سیاه رنگ شد، بوی بسیار بدی پیدا کرد و یا متورم شد بلافاصله با پزشکتان تماس بگیرید.
- اگر با تخلیه بیش از حد گاز از استوما مشکل دارید، سعی کنید از غذایی که باعث تولید گاز در روده می شود پرهیز کنید مانند بروکلی، پنیر و لوبیا.
- ورزش منظم می تواند باعث کاهش تولید گاز در روده شود.
- اگر بوی کولوستومی آزارتان می دهد از غذاهایی استفاده کنید که قادر هستند این بو را از بین ببرند. از انواع این غذاها م یتوان به سُس سیب، آب زغال اخته و ماست اشاره کرد.

سه مشکل بزرگ داشتن کولوستومی
1. گاز روده
یک اصل کلی را بخاطر داشته باشید: تمامی مواد غذایی که قبل داشتن کولوستومی باعث ایجاد گاز بیش از روده و اصطلاحاً نفخ در شما می شدند، بعد از تعبیه کولوستومی هم باعث تولید بیش از حد گاز در روده شما خواهند شد. هنگام داشتن کولوستومی گاز روده ها بی اختیار از طریق کولوستومی از بدن شما خارج می شوند که می تواند باعث خجالت شما شود.
تولید بیش از حد گاز بخصوص در روزها و یا هفته های اول بعد از تعبیه کولوستومی دیده می شود. بهترین راه مبارزه با تولید بیش از حد گاز در روده ها، تغییر در رژیم غذایی است. بعضی مواد غذایی باعث افزایش تولید گاز در رود هها می شوند مانند نخود و لوبیا. ولی بهترین روش برای فهمیدن این نکته که کدام مواد غذایی ممکن است مشکل ساز شوند، استفاده از آن هاست. اگر بعد از استفاده از یک ماده غذایی خاص، دچار تولید گاز بیش از حد در روده ها شدید، بهتر است برای همیشه از مصرف آن ماده غذایی پرهیز کنید. همچنین خوب جویدن غذا، آرام غذا خوردن و جویدن غذا با دهان بسته (جهت جلوگیری از ورود هوا به معده) می توانند در کاهش تولید گاز مؤثر باشند. بهتر است از نوشیدن نوشاب ههای گازدار پرهیز کنید.

2. اسهال
ادویه ها، پیاز، میوه ها ، سبزیجات و حتی شکلات می توانند باعث اسهال شوند. همچنین استرس و اضطراب هم ممکن است باعث شل شدن مدفوع شود. برای رفع اسهال، یک روش ساده استفاده کمتر از مواد دارای فیبر برای مدت کوتاه است. (توجه داشته باشید که مواد حاوی فیبر برای سلامت دستگاه گوارش مفید هستند. ولی گاهی لازم است در بیمارانی که کولوستومی دارند مصرف آن محدود شود). اگر اسهال ادامه پیدا کرد، با پزشکتان مشورت کنید.

3. یبوست
بعضی افراد دارای کولوستومی، دچار یبوست می شوند. بعضی مواد غذایی مانند کرفس، ذرت شیرین، نارگیل و آجیل باعث سفت تر شدن مدفوع می شوند. تخم مرغ و برنج هم باعث سفت شدن مدفوع می شوند. اگر دچار یبوست هستید، سعی کنید ورزش منظم داشته باشید. همچین استفاده بیشتر از میوه، آب میوه و سبزیجات (مواد حاوی فیبر) می تواند در رفع یبوست کمک کننده باشد. همچنین بهتر است غذای خود را بسیار خوب بجوید. قورت دادن غذایی که درست جویده نشده است می تواند باعث یبوست شود.

رژیم غذایی بعد از تعبیه کولوستومی
در هفته های اول بعد از جراحی (تا زمان ترمیم کامل زخم جراحی) بهتر است رژیم غذایی توصیه شده جراحتان را رعایت کنید. بعد از ترمیم زخم، رعایت نکات زیر می تواند برای دستیابی به یک رژیم غذایی مناسب کمک کننده باشد. برای دانستن این نکته که کدام ماده غذایی با بدن شما ناسازگار است بهترین روش مصرف آن ماده غذایی و دیدن اثرات آن است. توجه داشته باشید که حدود 22 - 16 ساعت طول می کشد تا غذای خورده شده به محل استوما برسد. لذا حالتی که هم اکنون در استومای شما ایجاد شده مربوط به غذایی است که 22 - 16 ساعت قبل میل کرده اید. وقتی یک غذای جدید را امتحان م یکنید، تا روز بعد صبر کنید تا اثر آن را ببینید. در صورت بروز مشکل آن ماده غذایی 2 بار دیگر هم امتحان کنید )مجموعاً 3 بار(. اگر در تمام این سه بار دچار مشکل شدید شاید بهتر باشد برای همیشه از مصرف آن ماده غذایی خاص پرهیز کنید.
یک نکته مهم این است که سعی کنید در طول روز، در ساعات معینی و مانند افراد عادی غذا بخورید. غذا خوردن نامنظم باعث خواهد شد تا سیستم گوارش شما نتواند خود را با شرایط جدید وفق دهد.

نکات مهم:
- به علت اینکه بدن افراد با یکدیگر متفاوت است و از آن مهمتر، نوع جراحی که بیمار با بیمار دیگر متفاوت است ، نمی توان یک قانون کلی برای تغذیه همه بیماران وضع کرد. بنابر این علاوه بر رعایت نکات ذکر شده در این کتاب، شما می بایست با روش آزمون و خطا به رژیم غذایی مناسب خود دست پیدا کنید.
- زمان معینی در طول روز را برای غذا خوردن اختصاص دهید. مصرف 6- 4 وعده غذای کم حجم از مصرف 3 وعده غذای حجیم بهتر است.
- نهار می بایست وعده غذایی اصلی شما باشد. سعی کنید شام سبکتری مصرف کنید تا مدفوع کمتری در طول شب تولید شود.
- هنگام آزمون و خطا، هر ماده غذایی را به تنهایی امتحان کنید. اگر چند ماده غذایی جدید را با هم امتحان کنید، در صورت بروز مشکل متوجه نخواهید شد علت ایجاد مشکل کدام ماده غذایی است. در بسیاری موارد، اگر بدن شما یک ماده غذایی را تحمل نکرده ممکن است در طول چند ماه آینده بتواند این کار را انجام دهد. لذا می توانید آن ماده غذایی را 2- 1 ماه بعد مجدداً امتحان کنید.
- لقمه غذا را بخوبی بجوید. بخصوص از قورت دادن تکه های بزرگ سبزیجات و میوه ها خودداری کنید چون این موارد ممکن است باعث انسداد کولوستومی شوند.
- میوه ها ممکن است باعث دفع مدفوع شل شوند. سعی کنید روزانه 2- 5/ 1 لیتر آب بنوشید. این امر مانع کم آبی بدنتان می شود. روده بزرگ مسئول جذب آب و نمک است در کسانی که روده بزرگ آ نها برداشته شده است، آب و نمک از بدن دفع می شوند. لذا این افراد به نوشیدن مقدار بیشتری مایع و مصرف مقدار زیادی نمک احتیاج دارند.
- وزن ایده آل خود را حفظ کنید. وجود مقدار زیادی چربی در شکم باعث اختلال کارکرد کولوستومی خواهد شد.
- غذاهایی که قبل از عمل جراحی باعث ناراحتی دستگاه گوارش شما م یشدند، پس از عمل جراحی ممکن است حتی باعث مشکلات شدیدتر شوند.
- در 6- 4 هفته اول بعد از جراحی بهتر است از خوردن مواد غذایی که قبل از جراحی باعث ناراحتی دستگاه گوارش شما می شدند پرهیز کنید.
- بعضی مواد ممکن است رنگ مدفوع را تغییر دهند. صفرا ممکن است رنگ مدفوع را سبز کند، بخصوص مواقع بروز اسهال. بعضی مواد غذایی مانند لبو و شاتوت می توانند مدفوع را قرمز کنند. این را با خون اشتباه نکنید. بروکلی، مارچوبه ، اسفناج می توانند رنگ مدفوع را سیاه کنند.
- بعضی داروها می توانند در رفع اسهال کمک کننده باشند. در این موارد از پزشکتان کمک بگیرید و از مصرف خودسرانه داروها جداً پرهیز کنید.
- بهتر است تا 8- 6 هفته بعد از جراحی از مصرف غذاهای حاوی فیبر زیاد خودداری کنید.

دکتر احمد مافی